Byudjet hisobi va nazorati

 
 
 
 
 
 
 
7-chizma. Passiv schyotning tashqi ko‘rinishi. 
Oxirgi qoldiq quyidagicha topiladi: So = Sb + Ko – Do 
Mablag‘larning 
ko‘payishi 
Mablag‘larning 
kamayishi 
(Do) Debet oborot 
(Ko) Kredit oborot 
Oxirgi saldo (So) 
Debet 
PASSIV SCHYOT 
Kredit 
Boshlang‘ich saldo (Sb) 
Mablag‘larning 
kamayishi 
Mablag‘larning 
ko‘payishi
(Do) Debet oborot 
(Ko) Kredit oborot 
Oxirgi saldo (So) 

---

65 
Debet 
201 
Kredit 
 
Debet 
230
Kredit 
Aktivlarning 
chiqib 
ketishidan 
xarajatlar
Aktivlarning 
chiqib ketishidan 
daromadlar
Xarajatlarning 
yakuniy 
moliyaviy 
natijaga hisobdan 
chiqarilishi yoki 
xarajatlarni 
hisobga oluvchi 
tranzit 
schyotlarning 
yopilishi
Daromadlarning
yakuniy 
moliyaviy 
natijaga 
hisobdan 
chiqarilishi 
yoki 
daromadlarni 
hisobga 
oluvchi 
tranzit schyotlarning 
yopilishi
8-chizma. Tranzit schyotlar xususiyatlari. 
Shuni ta’kidlab o‘tish joizki, 
kontr-aktiv schyotlar 
xususiyati xuddi passiv 
schyotlar, kontr-passiv schyotlar xususiyati esa aktiv schyotlar xususiyati kabidir. 
Tranzit schyotlar xususiyatiga keladigan bo‘lsak, ular daromadlarni hisobga olish 
uchun mo‘ljallangan bo‘lsa–xuddi passiv schyot kabi talqin etiladi. Agarda 
xarajatlarni hisobga oluvchi tranzit schyotlar bo‘lsa aktiv schyotlar kabi ishlatiladi.
Tranzit schyotlar tarkibida bo‘lgan ikkita taqqoslovchi schyotlar xususiyati umuman 
boshqacha, 
ularni 
8-chizmada 
ko‘rishimiz 
mumkin:
Buxgalteriya 
hisobi 
schyotlaridagi ikkiyoqlama yozuv va uning asoslanishi 
Har bir xo‘jalik operatsiyasi mablag‘ning tuzilishida yoki manbaning tuzilishida 
yoki bir vaqtda ham mablag‘da ham manbada bir xil summaga o‘zgarishga olib 
keladi. Bunday o‘zgarishlarni qayd qilish uchun buxgalteriya hisobida ikkiyoqlama 
yozuv usuli qo‘llaniladi. 
Ikkiyoqlama yozuv
shunday yozuvki, uning natijasida har bir xo‘jalik 
operatsiyasining summasi schyotlarda ikki marotaba: bir schyot debetida va ayni 
vaqtda o‘zaro bog‘liq bo‘lgan boshqa schyotning kreditida qayd qilinadi. Chunki 
xo‘jalik operatsiyalari yuzaga keltiradigan o‘zgarishlar ikkiyoqlama xususiyatga ega 
va hisobning ikki alohida schyotiga ta’sir etadi. 

---

66 
1494 yilda Italiyalik matematik Luka Pacholi ikki yoqlama yozuv usulini asoslab 
bergan. Uning «Schyotlar va yozuvlar to‘g‘risidagi traktatida» (lot. tractatus – 
muhokama) yozuvlarni bir vaqtning o‘zida «bermoq» va «ega bo‘lmoq» schyotlarda 
aks ettirish va «bermoq» va «ega bo‘lmoq» schyotlarning summalarining yig‘indisi 
o‘zaro teng kelishi kerak deb aytgan.
Ikkiyoklama yozuv vositasida schyotlar o‘rtasidagi paydo bo‘lgan o‘zaro aloqa 
schyotlar korrespondentsiyasi
deyiladi. Bu korrespondentsiya qatnashuvchi 
schyotlar korrespondentsiyalanuvchi schyotlar deb ataladi. 
Schyotlar korrespondentsiyasini aks ettiruvchi qisqacha yozuv 
buxgalteriya 
provodka(o‘tkazma)si
deyiladi. Buxgalteriya provodkalari oddiy va murakkab 
bo‘ladi.
Oddiy
buxgalteriya 
provodka(o‘tkazma)si
deb, ma’lum bir xo‘jalik 
operatsiyasining faqat bir schyotning debeti va boshqa bir schyotning kreditida aks 
ettirilishiga aytiladi.