Materialalrni kesib ishlash, asboblar va stanoklar

Jilvirlash asboblari strukturasi 
Jilvirlash asbobining strukturasi deganda obraziv donalar, bog’lovchi va 
g’ovaklarning nisbati tushiniladi. Struktura turlarini 4 guruhi mavjud bo’lib, 
ular 20 ta raqamdan iborat. 
13-jadval. 
№ nomi 
Zich 
O’rtacha 
Ochiq 
Juda ochiq 
Struk.№ 
0….3 
4….8 
9….12 
13….20 
Donador,
%da 
62….56 
54….46 
44….38 
56….22 
Jilvirlash toshlarining formasi (shakli) 
PP (ploskiy pryamoy)-to’g’ri profilli yassi. Sirtqi, ichki doiraviy va markazsiz 
jilvirlash, yassi jilvirlash uchun ishlatiladi. 
PV (ploskiy s vo’tochkoy)-o’yiqli yassi. Doiraviy va yassi jilvirlash uchun 

---

103 
ishlatiladi. 
PVD (Ploskoy s 2-x storonniy vitochkoy)-ikki yoqlama o’yiqli 
yassi.Doiraviy va yassi jilvirlash uchun ishlatiladi. K- (krugliy) -charx toshi.
Kosilkalar pichoqlarini tashqi doiraviy charhlash uchun ishlatiladi. D-disksimon 
kruglar. Pazlar ochish va kesib tashlash uchun ishlatiladi. 
CHS-silindrik halqalar. YAssi jilvirlash, asboblarni charhlash uchun ishlatiladi. 
CHK-konussimon halqalar-kesuvchi asboblarni charhlash va qayrash uchun 
ishlatiladi. 
Ichki va sirtqi silindrik yuzalarni jilvirlash usullari
Bu metod asosan silindrik yuzalarni 
rusumsiz stanoklarda bo’ylama va ko’ndalang 
surish asosida jilvirlashdan iboratdir. 
37-rasm. Rusumsiz stanoklarda bo’ylama va ko’ndalang surish asosida jilvirlash. 
1. Bo’ylama surish yo’li bilan jilvirlash (37-rasm, 
a) 
jarayoni jilvir toshini ikkita 
yo’nalishda, ya’ni o’qi atrofida aylanma (υ
k
) va ishlov berilayotgan detalning o’qiga 
tik yo’nalishda (surish harakati — S) harakatlanishi amalga oshirilishi mumkin. Bu 
usulda ishlanilayotgan tayyorlama ham ikkita yo’nalishda harakatlanadi, ya’ni o’qi 
atrofida aylanma (υ
s
) va o’qi bo’ylab ilgarilama (ko’ndalang surish 
S
pr
harakat qiladi. 
2.
Ko’ndalang surish usuli bilan jilvirlash (37-rasm, 
b). 
Buusulda tayyorlama va 
charx toshi aylanma harakat qiladi. Ko’ndalang yo’nalishda surish harakatini (S
p
) 
tayyorlamaning aylanish o’qiga tik yo’nalishda charx toshi bajaradi. 
3.Ichki silindrik yuzalarni jilvirlash usuli asosan teshiklarni jilvirlashda 
qo’llaniladi (37-a rasm). Bu usudda charx toshi bilan tayyorlama qarama-qarshi 

---

104 
tomonga harakatlanadi. CHarx toshi aylanma harakatdan tashqari tayyorlamani 
o’qi bo’ylab ilgarilama qaytma harakat ham qiladi. CHarx toshini kerakli kesish 
chuqurligiga (t) surish esa ikkilamchi yurishning oxirida amalga oshiriladi. Og’ir va 
katta tayyorlamalardagi teshiklarni jilvirlashda shpindel plantor harakatlanuvchi 
stanoklardan foydalaniladi (37 b-rasm). Bu holda tayyorlama qo’zg’almas qilib 
o’rnatilgan bo’lib, charx toshi bir vaqtda o’z o’qi atrofida (υ
k
) va jilvirlanayotgan 
teshikning yuzasi bo’ylab aylanma harakat (υ
s
) qiladi. Bu harakatlardan tashqari charx 
toshi bo’ylama va ko’ndalang yo’nalishlarda surilish imkoniyatiga ham ega. 
4.Yassi yuzalarni jilvirlash. YAssi yuzalarni charx toshining yon yoki to’rets yuzasi 
bilan jilvirlash mumkin. Yassi yuzalarni jilvirlash usullari quyidagi rasmda ko’rsatilgan 
(38-rasm). Bu usullarningbajarilish jarayoni ishlash prinsipi jihatida bo’ylama 
randalash usuli bilan kesib ishlashga o’xshaydi. Masalan: charx toshining yon yuzasi 
bilan jilvirlashda charx toshi i
2
tezlik bilan aylanadi, tayyorlama esa i
3
tezliqda 
ilgarilama-qaytma harakat qiladi. Agarda toshning eni ishlov berilayotgan yuza enidan 
kichik bo’lsa charx toshi ko’ndalangiga surish S harakatini ham bajaradi. 
5.Lentali jilvirlash. Bu usul materiya asosli jshiirlash lentalari yordamida amalga 
oshiriladi. Quyidagi rasmda bu usulning turli metodlari ko’rsatilgan. 
Jilvirlashda 
kesish 
chuqurligini oshishi tufayli 
ish unum-dorligani ortgarish 
mumkin. Bu jarayonni charx 
toshini formasini o’zgartirish 
tufayli 
amalga 
oshirish 
mumkin.
38-rasm. Yassi yuzalarni jilvirlash usullari. 

---

105 
Jilvirlashda ish unumdorligini charx toshi va tayyorlamaning aylanma tezligini 
orttirish yo’li bilan amalga oshirish mumkin. Bunday sharoitlarda, yani υ = 50m/s. 
bo’lganda yuqori mexanik xossalar maxsus bog’lovchi bilan biriktirilgan charx 
toshlaridan foyda-laniladi.