Mavzusi bo'yicha kurs ishi ta’lim yo‘nalishi: 5230600-Moliya

Materiallarni tasniflash
Xom-ashyo, asosiy materiallar va sotib olingan yarim tayyor mahsulotlar zaxiralari 
uchun aylanma mablag'lar nisbati ularning o'rtacha bir kunlik iste'moli (P) va 
kunlardagi o'rtacha zaxira stavkasi asosida hisoblanadi. 
Bir kunlik iste'mol aylanma mablag'larning ma'lum bir elementi uchun xarajatlarni 
90 kunga (ishlab chiqarishning bir xil xususiyati bilan - 360 kunga) bo'lish yo'li 
bilan aniqlanadi. 

---

27 
Aylanma mablag'larning o'rtacha normasi xom ashyo, asosiy materiallar va sotib 
olingan yarim tayyor mahsulotlarning ayrim turlari yoki guruhlari va ularning bir 
kunlik iste'moli bo'yicha aylanma mablag'larning normalaridan kelib chiqqan holda 
o'rtacha og'irlikdagi ko'rsatkich sifatida aniqlanadi. 
Har bir turdagi yoki bir jinsli materiallar guruhi uchun aylanma mablag'larning 
normasi joriy (T), sug'urta (C), transport (M), texnologik (A) va tayyorgarlik (D) 
zahiralarida sarflangan vaqtni hisobga oladi. 
Joriy zaxira - bu korxonaning ketma-ket ikkita etkazib berish oralig'ida to'xtovsiz 
ishlashi uchun zarur bo'lgan asosiy zaxira turi. Joriy zaxiralar hajmiga 
shartnomalar bo'yicha materiallarni etkazib berish chastotasi va ularni ishlab 
chiqarishda iste'mol qilish hajmi ta'sir qiladi. Joriy zaxiradagi aylanma mablag'lar 
darajasi odatda o'rtacha ta'minot aylanishining 50% ni tashkil qiladi, bu bir nechta 
etkazib beruvchilardan va turli vaqtlarda materiallarni etkazib berish bilan bog'liq. 
Himoya fondi zaxiralarning ikkinchi turi bo'lib, etkazib berishda kutilmagan 
og'ishlar yuzaga kelganda tuziladi va korxonaning uzluksiz ishlashini ta'minlaydi. 
Xavfsizlik zaxirasi odatda joriy zaxiraning 50% ni tashkil qiladi, ammo etkazib 
beruvchilarning joylashuvi va etkazib berishda uzilishlar ehtimoliga qarab bu 
qiymatdan kamroq bo'lishi mumkin. 
Transport zaxirasi etkazib beruvchilardan ancha uzoqda joylashgan korxonalarda 
yuk aylanmasi muddatlari hujjat aylanish shartlariga nisbatan oshib ketgan taqdirda 
yaratiladi. 
Texnologik zaxira ma'lum bir turdagi xom ashyoni oldindan ishlov berish, ma'lum 
iste'mol xususiyatlarini berish uchun ta'sir qilish kerak bo'lgan hollarda yaratiladi. 
Ushbu inventarizatsiya, agar u ishlab chiqarish jarayonining bir qismi bo'lmasa, 
hisobga olinadi. Masalan, ma'lum turdagi xom ashyo va materiallarni ishlab 

---

28 
chiqarishga tayyorgarlik ko'rishda quritish, isitish, maydalash va boshqalar uchun 
vaqt talab etiladi. 
Tayyorgarlik zahiralari ishlab chiqarish zahiralarini qabul qilish, tushirish, saralash 
va saqlash zarurati bilan bog'liq. Ushbu operatsiyalar uchun zarur bo'lgan vaqt 
me'yorlari har bir operatsiya uchun texnologik hisob-kitoblar asosida yoki 
xronometraj yordamida etkazib berishning o'rtacha hajmi bo'yicha belgilanadi. 
Ishlab chiqarish zahiralarining ushbu elementi uchun aylanma mablag'larga bo'lgan 
umumiy ehtiyojni aks ettiruvchi xomashyo, asosiy materiallar va sotib olingan 
yarim tayyor mahsulotlar (H) zaxiralaridagi aylanma mablag'larning nisbati joriy, 
sug'urta, transport, texnologik va tayyorgarlik zahiralari. Olingan umumiy stavka 
har bir turdagi yoki materiallar guruhi uchun bir kunlik iste'molga ko'paytiriladi: 
H \P (T + C + M + A + D). 
Ishlab chiqarish zahiralarida aylanma mablag'lar, shuningdek, yordamchi 
materiallar, yoqilg'i, konteynerlar, kam baholi va eskirgan buyumlar va boshqalar 
zahiralarida ham normallashtiriladi.