Musiqa nazariyasi

2. Qismlarning shakldagi vazifasi(funksiyasi). 
Musiqiy asarlaridagi har bir qism ma’lum vazifa bajaradi. Bunday vazifalar 
oltita: 
1.
Mavzuni bayon qilish, ya’ni uning boshlang‘ich о‘tkazilishi. 
2.
Mavzu о‘tkazilishlari о‘rtasida joylashuvchi yoki umuman shaklning 
asosiy qismlarini bog‘lovchi ( bog‘lanma) qism. 
3.
О‘rtaliq (yoki о‘rta qism) – kо‘pincha mavzu materialiga о‘xshash 
ikki qism о‘rtasida joylashgan tuzilma. 
 
О‘rtaliqning muhim kо‘rinishlaridan biri
rivojlov sanaladi.
4.
Repriza–avval bayon qilingan mavzuni yangi mavzu kiritilganidan 
keyin takrorlaydigan tuzilma. Reprizalilik – musiqiy shaklning eng muhim shakl 
hosil qiluvchi tamoyillaridan biri bо‘lib, asarning umumiy tuzilishiga mutanosiblik 
va arxitektonik simmetriya baxsh etadi.
5.
Muqaddima– asosiy shakl yoki uning qismiga kirish bо‘lib, u 
mavzuning keyingi bayoni bilan mavzuviy bog‘langan yoki bog‘lanmagan bо‘lishi 
mumkin. 
6.
Xotima (yoki qо‘shimcha) – asosiy shakl yoki uning kismiga yakun 
yasash (yoki qо‘shimcha qilish). Kо‘pincha muqaddima va xotima bitta mavzu 
materialiga tuzilib, о‘ziga xos ramka hosil qiladi.

---

65 
3.Bayon turlari. 
Qismning har bir funksiyasiga bayonning ma’lum turi, 
ya’ni rivojlovning о‘ziga xos davra va usullari mos keladi. Bunday musiqiy bayon 
turi uchta: 
1. Bayonning ekspozitsiyaviy (“kо‘rsatuv”) turi
 
tonal turg‘unlik, mavzuviy 
va strukturaviy birlik bilan ajralib turadi. Bayonning bu turi mavzu 
ekspozitsiyasiga mos keladi. 
 
2. Bayonning о‘rtaliq turi
 
tonal va mavzuviy noturg‘unlik, parchalash 
strukturasi, ohang ishlovi, og‘ishmalar va modulyatsiyalar bilan ajralib turadi. 
Bayonning bu turi о‘rtaliq, bog‘lamlar, rivojlovlar uchun xos. 
3.Bayonning yakuniy turi
 
asosiy yoki bо‘ysunuvchi tonallikda tonikaning 
erishilgan mustahkamlanishini hosil qiladi. Yakuniy bayon turining belgilari 
quyidagilar bо‘lishi mumkin: 
a) kadansli qо‘shimchalar, tonikani tutib turish yoki takrorlash;
b) tonika organ punqti; 
v) subdominanta tomonga og‘ishmalar; 
g) oldingi qismga о‘sha tonallikdagi qо‘shimcha tuzilmalarni qо‘shish; 
d) fakturani yengillashtirish, ovozlar sonini qisqartirish. 
Bayonning yakuniy turi reprizada,tugallanish qismida va kodada 
uchraydi.