Б. А. Сулаймонов, Б. С. Болтаев, Р. Ш. Тиллаев, Ш. Х. Абдуалимов кузги буғдой ва ғЎЗА

Уруғларнинг 
бўртиши 
ва 
илдизларнинг 
ниш 
чиқариши - униб чиқиш.
Уруғларнинг бўртиши катта 

---

13 
миқдорда намликни шимиб олиш билан ўтадиган мураккаб 
физиологик ва биокимѐвий жараѐндир. Бўртишга таъсир 
кўрсатадиган омиллар ичида энг асосийси намлик ва ҳаво 
ҳарорати ҳисобланади. Бўртиш жадаллиги нав хусусиятига 
(уруғ ташқи қобиғининг ўтказувчанлиги, уруғ тузилиши ва 
кимѐвий таркиби), тупроқ концентрацияси, уруғнинг 
катталиги ва бошқаларга боғлиқ. Уруғлар бўртиши учун 
шароитга қараб ўз вазнига нисбатат 45-50% дан 54-57% гача 
сув шимиб олиши лозим.
Биринчи босқичда уруғ униб чиқиши учун намлик, 
иссиқлик ва ҳаво зарур. Уруғ экилганидан кейин, ўз вазнига 
нисбатан 54-57% миқдорда сув шимиб бўртади ва 
муртагининг нафас олиши кучаяди. Таркибидаги ферментлар 
таъсирида эримайдиган заҳира моддалар (крахмал, оқсил ва 
ѐғлар) муртак учун зарур бўлган эрийдиган ҳолатга ўтади. 
Муртакдан дастлабки илдиз нишлари ва барглар униб чиқади. 
Тупланиш даври.
 
Буғдой поясининг ер остида 
шохланиш хусусиятига тупланиш, ѐн поя ҳамда иккиламчи 
илдиз ривожланадиган бўғинига тупланиш бўғини деб 
аталади. Одатда у ер бетидан 1-3 см пастда пайдо бўлади. 
Тупланиш бўғини энг муҳим қисми ҳисобланиб, унда озиқа 
моддалар тўпланади, илдиз тизимининг бақувватлиги, 
совуққа, 
қурғоқчиликка 
чидамлиги 
шу 
бўғиннинг 
жойлашишига боғлиқ. Тупланиш бўғини ноқулай шароит 
таъсирида шикастланса, ўсимлик нобуд бўлади. Буғдойнинг 
ўзига хос хусусиятидан бири бу тупланиш бўлиб, бир дона 
уруғдан бир нечта поя чиқаради. Ўсимлик ҳосил қиладиган 
поялар сони умумий тупланиш дейилади
.
 
Бир туп 
ўсимликдан чиққан пояларнинг ҳаммаси ҳам ҳосил 
тўпламайди. Шунинг учун ҳам бир туп ўсимликда ҳосил 

---

14 
тўплайдиган, яъни бошоқ шаклланган поялар сони унумли 
тупланиш ѐки маҳсулдор тупланиш деб аталади.
Найчалаш даври
. 
Кузги буғдойда тупланиш давридан 
кейинги ривожланиш даври найчалаш давридир. Бунда 
тупланишдан ҳосил бўлган бўғин оралиғи қисқариб, 
бошланғич туп гулли поялар узаяди, пастки бўғинидан 
бошлаб пастки барглар новидан юқорига кўтарила бошлайди; 
юқоридаги бўғимларида бошоқ пайдо бўлади.
Ўсимлик най ўрагандан бошлаб кучли ўса бошлайди. 
Шунинг учун ўсимликлар бу даврда сув ва озиқа моддалар 
билан етарлича таъминланган бўлиши керак. Ўсимлик 
ҳаѐтидаги бу давр энг маъсулиятли, яъни «критик давр» 
ҳисобланади. Буғдойнинг ҳосилдорлиги маълум даражада 
найчалаш 
даврида 
физиологик 
жараѐнлар 
қандай 
ўтганлигига, озиқа ва намлик билан таъминланиш даражасига 
бевосита боғлиқ бўлади.