Б. А. Сулаймонов, Б. С. Болтаев, Р. Ш. Тиллаев, Ш. Х. Абдуалимов кузги буғдой ва ғЎЗА

Бошоқлаш даври
.
 
Поя бўйига ўса бошлаши билан 
юқоридаги барг новидан бошоқ чиқади. Туп гулнинг ярими 
ҳосил бўлиш билан навбатдаги - бошоқлаш даври бошланади. 
Ёппасига бошоқлаш ҳосилнинг бир текис етилишига ва ўрим-
йиғим муддатларига катта таъсир кўрсатади. Найчалаш 
давридан бошоқлашгача бўлган вақт давомида репродуктив 
органларнинг интенсив шаклланиши, жадал равишда 
вегетатив масса тўпланиши кузатилади. Ўсув жараѐнининг 
жадал кечиши маълум даражада ташқи муҳитга, аввало 
ҳароратга ва намлик билан таъминланишга боғлиқ. 
Буғдой намлик билан етарли таъминланмаганда, ўсиш 
жараѐни сезиларли даражада секинлашади, ўсимликнинг 
ривожланиши эса тезлашади. Бу ҳолат ўсимликда ҳосил 
тўпланишига салбий таъсир кўрсатади. Шу даврда намлик 

---

15 
етишмаса ўсимликнинг пишиши одатдагидан 4-5 кун илгари 
ва жуда жадал ҳолатда кечиши мумкин. 
Кузги буғдойда найчалаш давридан бошоқлаш 
давригача бўлган давр 20-25 кунни, баҳорги буғдойда эса 12-
20 кунни ташкил қилади. Иқлим қуруқ келганда бир қисм 
бошоқчалар тўлиқ етилмайди ва уларда дон шаклланмайди, 
натижада бошоқдаги дон сони ва ҳосил камаяди. 
Гуллаш даври.
 
Бошоқлашдан кейин кўпчилик ғалла дон 
экинларида гуллаш даври бошланади. Кузги буғдойда 
ўсимликнинг гуллаши мақбул шароитда бошоқлашдан 4-5 
кун ўтгач бошланади ва 3-6 кун давом этади. Иқлим қуруқ 
келганда ўсимлик эрта (айрим ҳолларда бошоқ чиқаргунгача) 
гуллаши мумкин. Гуллаш ҳарорат юқори бўлган шароитда 
ҳам тезлашади. Тунда гуллаш кундузгига нисбатан секин 
кечади. Ўсимликда гуллаш жараѐни эрталаб ва кечга яқин энг 
жадал кечади. 
Бошоқ бўйлаб дастлаб бошоқнинг ўрта қисми, сўнгра 
пастки ва охири юқори қисми гуллайди. Одатда, бошоқнинг 
биринчи гуллаган қисмида озиқа моддалар кейинроқ гуллаган 
қисмларига нисбатан кўпроқ тўпланади, шу туфайли бу ерда 
донлар йирик бўлади. 
Республикамизнинг марказий вилоятларида кузги 
буғдойнинг нав хусусиятларига кўра, апрель ойининг учинчи 
ўн кунлигидан май ойининг биринчи ўн кунлигигача 
гуллайди. Шимолий вилоятларда гуллаш 5-7 кун кечроқ, 
жанубий вилоятларда эса аксинча 5-7 кун эртароқ бошланади. 
Кузги буғдой учун гуллаш давридаги энг мақбул 
ҳарорат 15-26 
0
С, агар ҳарорат 35 
0
С дан юқори бўлса, гуллар 
яхши чангланмайди, натижада бошоқлар пуч бўлиб қолади. 

---

16 
Уруғлангандан кейин тугунчада аста секин озиқа 
моддалар тўпланади ва дон тўлишади. Бу вақтда дон 
узунасига жадал ўсиб, муайян навга хос бўлган даражагача 
йириклашиб, унда озиқа моддалар тўпланади. Донда озиқа 
моддалар барг-пояларда моносахарид ва аминокислоталар 
шаклида оқиб келиб тўпланади, сўнгра улар сувда 
эримайдиган бирикмаларга (оқсиллар, мойлар ва крахмалга) 
айланади.