O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi a. Matkarimov, F. Ahmadjonov

3.2. Po‘latni to‘la yumshatish
To‘la yumshatishda evtektoiddan oldingi po‘lat A
s3
dan
30—50 °C yuqori haroratda qizdiriladi, shu haroratda to‘la qi-
ziguncha tutib turiladi va sekin sovitiladi. Bu holda ferrit perlitli

---

37
tuzilishi qizdirilganda austenitli tuzilishga aylanadi, so‘ngra sekin
sovitilganda qaytadan ferrit va perlitga aylanadi. To‘la qayta
kristallanish sodir bo‘ladi.
Amalda qizdirish tezligi odatda 100 grad/soatga yaqin
bo‘ladi, shu haroratda tutib turish vaqti esa 1 t qizdiriladigan
metallga 0,5 dan 1 soatgacha bo‘ladi. A
s3
nuqta tepasida qiz-
dirish haroratini haddan tashqari oshirib yuborish austenit
donlarning o‘sishiga olib keladi, bu esa po‘latning xossalarini
yomonlashtiradi. Sekin sovitish austenitning parchalanishini
ta’minlashi kerak. Legirlangan po‘latlar uglerodli po‘latlarga
(150—200 grad/soat) qaraganda ancha sekin (10—100 grad/soat)
sovitiladi.
To‘la yumshatishdan ko‘zda tutilgan asosiy maqsad: metall-
ga oldindan ishlov berishda (quyish, qizdirib deformatsiyalash,
payvandlash va termik ishlov berish) paydo bo‘lgan nuqson-
larni yo‘qotish, metallarga kesib ishlov berishdan oldin po‘latni
yumshatish va ichki zo‘riqishlarni yo‘qotishdan iborat.
3.3. Po‘latni chala yumshatish
Chala yumshatish evtektoidda A
s1
dan yuqori haroratda
qizdirish va sekin sovitishdan iborat. Bunda perlitni tashkil etuv-
chi donlar qisman qayta kristallanadi.
Agar dastlabki qizdirib ishlov berishda yirik donlar yuzaga
kelmagan bo‘lsa, evtektoiddan oldingi po‘latlar ichki zo‘riqish-
larni yo‘qotish va kesib ishlanuvchanligini yaxshilash maqsadida
chala yumshatiladi. Evtektoiddan keyingi po‘latlarni chala yum-
shatish 
sferoidlash uchun yumshatish
deyiladi. Sferoidlash
uchun yumshatish natijasida donador perlit tuzilishi hosil qi-
linadi. Sferoidlash paytida sekin sovitish kerak, shunda austenit
ferrit-karbid aralashmasiga parchalanadi va hosil bo‘lgan
karbidlar bir-biriga yopishib yiriklashadi (koagulatsiya).