O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi a. Matkarimov, F. Ahmadjonov

Diffuzion yumshatish
. Legirlangan po‘lat quymalar dendrit
likvatsiyani kamaytirish uchun yumshatishning shu turiga
duchor qilinadi. Metall 1100—1200 °C haroratgacha qizdiriladi.
Chunki bunda po‘lat alohida hajmlarining kimyoviy tarkibini
bir xillashtirish uchun zarur bo‘lgan diffuziya jarayonlari ancha
to‘liq kechadi.
Qizdirish 100—150 grad/soat tezlik bilan amalga oshiriladi,
qizdirish haroratini tutib turish vaqti po‘latning tarkibiga va
quymaning massasiga bog‘liq bo‘ladi. Diffuzion yumshatishdan
keyin po‘lat sekin sovitiladi.
Bir jinsli qilishda haddan tashqari uzoq tutib turish maq-
sadga muvofiq emas, aks holda jarayonning unumdorligi
kamayadi va elektr energiyasi (yonilg‘i) ortiqcha sarflanadi.
Yumshatish haroratini oshirish tutib turish vaqtini oshirishga
qaraganda ko‘proq samara beradi. Diffuzion yumshatishda shu
haroratda tutib turish vaqti bir necha soatdan bir necha o‘n
soatgacha davom etishi mumkin (isitish vaqtini hisoblama-
ganda). Jarayonning davom etish vaqtini haroratni oshirish
yo‘li bilan qisqartirish mumkin.
Tarkibi bir jinsli bo‘lgandan keyin po‘lat yirik donli
bo‘ladi, u keyinchalik bosim bilan ishlov berish yo‘li bilan yoki
odatdagi to‘liq yumshatish bilan maydalanadi.
Past haroratda yumshatish
. Agar qaynoq holda mexanik
ishlov berilgandan keyin po‘latning tuzilishi yaxshi bo‘lsa va
qayta kristallashga hojat qolmasa, faqat ichki zo‘riqishni yo‘qo-
tish talab qilinsa, u holda po‘lat A
s1
dan past haroratda qizdi-
riladi. Qizdirish 100—150 grad/soat tezlik bilan amalga oshiriladi.
Shu haroratda ma’lum vaqt tutib turilgandan keyin havoda
sovitiladi.
Yumshatish haroratida tutib turish vaqti bir tonna quymaga
0,5—1,0 soatni tashkil etadi. Uglerodli va legirlangan po‘latlarni
kesish, quyish va boshqa yo‘llar bilan uzatishdan oldin ular
past haroratda yumshatiladi. Past haroratda yumshatishda
qizdirish tezligi va ayniqsa, sovitish tezligi kichikroq bo‘lishi
kerak, shunda yangi ichki termik zo‘riqishlar yuzaga kelmaydi.
Rekristallash yo‘li bilan yumshatish deformatsiyalangan
metall yoki qotishmaga termik ishlov berishdan iborat bo‘lib,
bunda rekristallanish asosiy jarayon hisoblanadi. Termik ishlov
berishning bu turi ko‘pincha sovuqlayin deformatsiyalashdan
keyin qo‘llaniladi.

---

35