A. K. Qayimov, E. T. Berdiyev dendrologiy a

dorivor
jasmin (Jasminum offiginale L.) va qayilgan jasmin (Jasminum
revolutum Sims.) 
b o iib ular xushmanzara butalar hisoblanadi. 
Ulaming areali M arkaziy Osiyo, Eron, 0 ‘rta yer dengizi atroflari, 
Afg‘oniston va G ‘arbiy Himolay hududlarini qamrab olgan.

---

TUTDOSHLAR (MORASEAYE) OILASI
Ushbu oilaga mansub daraxt buta o ‘simliklaming o ‘ziga xosligi -
ular tanasida sutli shira mavjudligidir. Ushbu oilaga 65 turkum daraxt 
o ‘simliklari kiritilgan, ulaming asosiy qismi tropik va subtropik 
mintaqalarida keng tarqalgan. MDH davlatlarida, shu jumladan, 
0 ‘zbekistonda o ‘nta turkum vakillari keng madaniylashtirilgan va 
muhim xalq xo‘jaligi ahamiyatiga ega: bular -
tut, maklyura va fikus
(anjir) 
turlaridir.
TUT (MORUS) TURKUMI
Oq tut (Morus alba L.)> 
Ushbu tut turi tabiiy ravishda Xitoy, 
Yaponiya Hindiston va Markaziy Osiyo, Kavkazda keng tarqalgan va 
madaniylashtirilgaiy Balandligi 15 metrgacha b o iib , tana diametri 80 
sm gacha yetadi. 250 yilgacha yashashi aniqlangan. Katta yoshli daraxt 
tanasi po‘stlog‘i qalin darz ketgan va kul rangda. Yangi novdalari kul 
rang-yashil yoki qizgish-kulrang b o iib egiluvchanligi yuqori. Barglari 
turlicha shakllarda: oddiy, tuxumsimon, chekkalari tishli va hokazo.
Oq tut aprel may oyida barglar paydo b o iish i bilan bir paytda 
gullaydi. Gullari mayda, ko‘rimsiz, mevalari shirin, iste’molga yaroqli 
iyun-iyul oylarida pishib yetiladi. U rugiari mayda, dumaloq och kul 
rang-sariq rangda, diametri 2 mm atrofida. Unish darajasi 50-60%.
Oq tut qalamchalari bilan yaxshi ko‘payadi. Oq tut uzoq o ‘tmishda 
Markaziy Osiyo va Kavkaz aholisi tomonidan madaniylashtirilgan, 
ayniqsa, uning marvarid tut nomi bilan xalq seleksiyasi mahsuli b o ig an
navi ko‘plab ekiladi. Tut mevasi quritilgan holda ham iste’mol qilinadi, 
uning tarkibida S vitamini mavjuddir. Oq tut barglari asosan pilla qurtini 
boqishda ozuqa manbai b o iib xizmat qiladi, o ‘rmon melioratsiyasida 
ham foydalaniladi. Har yili hosil beradi, bitta daraxtdan 20-50 kg meva 
terish mumkin.