A. K. Qayimov, E. T. Berdiyev dendrologiy a

Sariq do‘lana (Crataegus pontica
C.K och.) ning m evasi yeyiladi.
D o‘lana 
urug‘idan 
ko‘payadi. 
Urug‘ini 
sepishdan 
oldin 
stratifikatsiya qilish, ya’ni unga ishlov berish zarur. Ildiz bachkisidan va 
parxish y o ‘li bilan ham ko‘payadi. Uning yog‘ochi qattiq, pishiq, 
qizg'ish rangda bo‘lib, undan turli asboblar yasaladi. Do‘lana yashil 
to‘siq va joylam i ko‘kalamzorlashtirish uchun ekiladi. Payvandtag 
sifatida undan foydalanish mumkin. Unga olma, nok, behi payvand 
qilish mumkin.
Do‘lana turkumida 700 dan ortiq tur bo‘lib, ulaming ko‘pchiligi 
Shimoliy Amerikada tarqalgan. MDH da 50 turi uchraydi. Intro- 
duksiyalashtirish natijasida Toshkent Botanika bog‘ida do‘lananing 92 
turidan iborat kolleksiyasi vujudga keltirildi. Ulaming ko‘pi Shimoliy 
Amerikadan keltirilgan.
Pontiya yoki sariq do‘lana (Crataegus pontica C.Koch.). 
Ushbu 
do‘lana turi Markaziy Osiyo va Kavkaz tog‘larida dengiz sathidan 800- 
1700 metr balandliklarda turli ekspozitsiyali tog‘ yonbag‘irlarida tabiiy 
holda o ‘sadi. Balandligi 10 metrgacha, diametri 35 sm bo‘lib, tanasining 
po‘stlog‘i kulrang, jigarrangda. Novdalarida ko‘plab yo‘g ‘on tikanlar 
uchraydi, ulaming uzunligi 1 sm gacha yetadi. Barglari rombsimon, uch 
bo‘laksimon, to ‘q yashil rangda. Gullari zontiksimon to‘q qizil rangda. 
Mevasi besh qirrali olmacha, olovrang 1,7 sm kenglikda. Ildiz tizimi 50- 
60 sm tuproq qatlamida joylashgan b o iib , daraxt tanasidan 5-10 metr 
masofaga tarqaladi. Ildiz tizimi shox-shabbasi proyeksiyasidan 15 
barobar kengroqdir. 
Sariq do‘lananing bu biologik xususiyati 
qurg‘oqchilikni osonlik bilan o ‘tkazishini ta’minlaydi. Quruq tog‘ 
yonbag‘irlarida alohida-alohida, b a ’zan kichik doianazor hosil qilib 
o ‘sadi. Birinchi yillarida sekin o ‘sadi, asosan urug‘idan ko‘payadi.

---

Ju n g ‘or do‘lanasi (C rataegus songorica C.Koch.) Ushbu d o ‘lana 
tog‘larning o ‘rta qismida ko‘p tarqalgan, Markaziy Osiyo va 
Qozog‘iston tog1 daryolari havzalarida k o ‘plab o ‘sadi. Balandligi 5 
metrgacha, shox-shabbalari yaxshi rivojlangan kichik daraxt. Novdalari 
uzunligi 1,5 sm gacha b o ig an jigarrang tikanlar bilan qoplangan. 
Barglari oval-rombsimon, asosi keng, chekkalari tishli. M evalari 
sharsimon, 13 mm diametrli to‘q qizil 3-4 tadan danakchalari mavjud. 
Mevasi to‘q qizil unsimon, iste’mol uchun yaroqli.
Turkiston yoki qizil do4ana (C rataeg u s turkestanica P o ja rk .). 
Bu do‘lana turining areali Tyan-Shan, Pomir, Oloy, Kopettog‘ni o ‘z 
ichiga oladi. U asosan toshloq tog‘ yonbag‘irlarida, daralar tubida, 
dengiz sathidan 2000 metrgacha bo‘lgan balandliklarda tabiiy o ‘sadi. 
Tabiatda 8 metrgacha balandlikka ega daraxt. Tana po‘stlog‘i va 
novdalari to‘q kulrangda. Novda tikanlari 1,5 mm gacha bo‘lib, siyrak 
joylashgan. Daraxtdagi barglari ikki xil gulli novdalarda romb shaklida, 
o‘suvchi novdalarda kengroq uch bo‘lakli. Aprelda gullaydi. Birinchi 
gullash 5-8 yoshli yosh daraxtlarda kuzatiladi. Gullari 
yarim
zontiksimon oq rangda, mevasi oktabrda yetiladi, mevasi tuxumsimon 
diametri 12 mm gacha, qizil, yaltiroq, sariq unsimon, iste’m olga 
yaroqsiz meva etiga ega, bir danakli.