O L iy V a o r t a m a X s u s t a L im V a z ir L ig I namangan davlat universiteti asqarova dilorom qurbonovna

shaxsga 
yo'nahirilgan 
ta'lim,
kompetensiyaviy yondashuv, 
kommunikativ savodxon/ik, 
mantiqiy masala,
matematik masala, fanlararo integratsiya, mantiqiy tafakkur.
M a k ta b g a c h a
yoshdagi 
b o la larn in g
m antiqiy 
ta fa k k u rin i 
sh a k lla n tirish n in g aham iyati. Bugungi 
kunda o'quv tarbiya jarayonida 
zamonaviy 
o'qitish 
usullaridan, 
pedagogika fanining 
ilg'or yutuqlaridan 
foydalanish, shaxsga yo'naltirilgan ta’lim hamda kompetensiyaviy yondashuvga 
asoslangan maktabgacha ta ’lim nazariyasini yaratish kabi vazifalar dolzarb bo'lib 
qolmoqda. M aktabgacha ta’limning asosiy vazifalari bolalarning ijodiy va 
mantiqiy tafakkur qila olish salohiyatini, aqliy rivojlanishini, dunyoqarashini, 
kommunikativ savodxonligini va o'z-o'zini anglash xususiyatini shakllantirishdan 
iborat. Belgilangan vazifalardan kelib chiqqan holda maktabgacha yoshdagi 
bolalarning mantiqiy tafakkurini shakllantirishning ahamiyati to'g'risida fikr 
yuritmoqchimiz.
M aktabgacha ta ’limning o'ziga xos jihatlari shundan iboratki, bolalar 
ta’lim olish uchun turli tayyorgarlik darajasiga, har xil ijtimoiy tajribaga ega 
bo'lgan holda maktabga tayyorlanadi. Bolalarni maktab ta’limiga tayyorlashda, 
shaxslarga ta ’lim-tarbiya berish, barkamol avlod sifatida voyaga yetkazishda 
bolalarda mantiqiy bilishni shakllantirish, ya’ni mantiqiy fikrlashni o'stirish 
samarali usul hisoblanadi. Shu o'rinda ta’kidlash joizki, mantiqiy fikrlash tug'm a 
iste'dod emas, shu m a’noda uni shakllantirish hamda o'stirish mumkin va zarur. 
Doimiy tarzda mantiq fanini o'rganish, unga murojaat qilish bolalarning abstrakt 
mantiqiy fikrlashini o'stirishning sinalgan usullari hisoblanadi.
M a k t a b g a c h a
y o s h d a g i
b o l a l a r g a
p r e d m e t l a r
t o ' p l a m i
b i l a n
b o g ' l i q
t u s h u n c h a l a r n i
o ' r g a t i s h d a
d i d a k t i k
m a t e r i a l l a r g a
a s o s l a n g a n
« m a n t i q i y
b l o k l a r d a n » f o v d a l a n i s h qu ia} dir. B u b l o k l a r n i n g « m a n t i q i y » d e b a t a l i s h i s h u n i n g

---

uchunki, ularning turli xilini modellashtirish, aniq tashkil qilingan holatlar 
yordamida mantiqiy masalalarni yechish, ya'ni 4-6 yoshdagi bolalarni erta 
mantiqiy fikrlash usulida ishlatish mumkin. Masalan. mantiqiy m asalalarda 
fikrlash qobiliyatini o ‘stirishning o'ziga xosligi mavjud. Shu m asalalardan birini 
yodga olaylik: “Q irg‘oqning bir tomonidan ikkinchi tomoniga bo'ri, echki va 
karamni olib o‘tish kerak. Lekin bo‘ri bilan echkini, echki bilan karamni birgalikda 
qirg'oqda qoldirib ham, qayiqda birga olib o'tib ham bo'lm aydi, faqatgina 
birgalikda bo'ri bilan karamni yoki ularning har birini alohida o'tkazish mumkin. 
Q irg‘oqlarga borib kelish chegaralanmagan. Ularni qanday qilib sog'-om on 
o'tkazish m um kin?” Bu masalani har birimiz bir necha bor yechgan yoki yechimini 
rasmlar orqali bolalarga tushuntirganmiz. Bu bo'ridan echkini, echkidan b o ‘rini 
asrash lozim bo'lgan hazilom uz ushbu misolda jiddiy m atem atik tahlilning 
dastlabki ko‘rinishi shakllanadi. Bunga o'xshash misollarni bugungi kunda 
m aktabgacha ta 'lim tashkilotlarida ham ko'plab qo‘llanmoqda. M aktabgacha 
ta ’limda bolalarning mantiqiy tafakkurini o'stirishga qaratilgan m asalalar bilan bir 
qatorda ularga mantiqiy fikrlay oladigan shaxs sifatida yondashish lozim. Bolalar 
masalalarni yechishi uchun tarqatm a materiallardan kehg foydalanish m aqsadga 
muvofiqdir. Xulosa o ‘rnida shuni ta ’kidlash mumkinki, berilgan misol va 
masalalar bolalarning tafakkuri, zehni, yosh xususiyatlaridan kelib chiqqan holda 
maktabgacha ta ’lim da m antiqiy fikrlash ko‘nikmalarini shakllantirish maqsadida 
tuzilgan 
bo'lsa, 
bolalarning 
mantiqiy 
fikrlashini 
rivojlantirish 
uchun 
m ashg'ulotlararo integratsiyaga alohida e ’tibor qaratish lozim bo'ladi. Zero, aqlni 
charxlash doimiy m ashqlar yordamida amalga oshadi. Har bir ta ’limiy faoliyat 
bo'yicha nostandart mantiqiy masalalar berish nafaqat zaruriy balki majburiydir.
Quyidagi masalalarni e'tiboringizga havola etamiz:
1. Uch dugona - Zebo, R a’no va Shahlo turli rangdagi: ko'k, sariq va oq 
ko'ylaklar kiyib olishgan. Zeboning ko'ylagi oq emas, R a’noniki esa oq ham, sariq 
ham 
emas. 
ayting-chi, 
har 
bir qizchaning 
ko'ylaklari 
qanaqa rangda? 
Javob:
Zebo - sariq, Shahlo - oq, R a'no esa ko'k rangdagi ko'vlakda.
2. M u h a y y o n i n g M a f t u n a g a n i s b a t a n b o ' v i p a s t r o q , I r o d a n i n g e s a Z a m i r a g a

---

nisbatan bo'yi balandroq.
Quyidagi savollarga javob bering:
Kimning 
bo'yi 
balandroq 
- 
Muhayyonikimi 
yoki 
Mattunanikimi? 
Qizchalarni bo'yiga qarab yozib chiqing.
Yechimi: Muhayyo, Maftuna, Jroda. Zamira.
3.Tarozining bir pallasida katta karam, ikkinchi pallasida esa 2 kilogramli 
tosh va kichik karam. Tarozi pallalari muvozanatda. Katta karam og‘irligi kichik 
karam og'irligiga nisbatan qanchaga ko‘p?
Javob:
2 kilogrammga.
4. Ikki litrlik bankadan va 5 litr suv sig'adigan choynakdan foydalanib, qaysi 
yo ‘l bilan suv krani jo'm ragidan 6 litr suv olish mumkin?
Javob:
Bankaga 2 litr suv olib, choynakka quyamiz, yana bankaga 2 litr suv 
olib, choynakka quyamiz va bankaga yana 2 litr suv olamiz.
M a n tiq iy m a sa la la r 
ijodiy fik rlash n i rivojlantiruvclii omil sifatida. 
U zoq yillar davom ida bolalarni o'rgangan taniqli psixolog N.S.Leytes ularda 
yaqqol farq qiluvchi qobiliyatlar mavjudligini aniqladi. Bular, birinchidan, 
m ehnatga qobiliyat, ikkinchidan, doimiy ravishda yangi bilimlar va yangi 
m a’lumotlarni egallashga bo'lgan intilishlarida namoyon bo'ladi. Bu ehtiyoj 
gumanitar, texnik, matematik, biologiya bo'yicha turli xarakter va temperamentga 
ega bo'lgan iste'dodli bolalarda bir xil kuchda namoyon bo'ladi. Keyinchalik 
tadqiqotlar bolaning ay nan bilishga intilishi, bilish ehtiyojlari uning aqliy 
qobiliyatlari darajasining rivojlanishiga eng ko'p aloqador ekanligini ko'rsatdi. 
M atem atika 
darslarida 
boshlang'ich 
sinf 
o'quvchisining 
individual 
xususiyatlarini hisobga olgan holda mantiqiy o'quv topshiriqlardan foydalanish 
o'quvchining o'quv-biluv va ijodiy faolivatini oshiradi, bolada mustaqil tikr 
yuritish, xulosa chiqarish kabi hislatlami tarbiyalaydi.
Bolalarga matematik ta ’lim berish maktabgacha Ja’limdagi o'quv-tarbiya 
jarayonini takomillashtirishning maqsadluridan biri bu bolalarda matematik 
tushunchalarni rivojlantirishdir.
M a n t i q i y
m a s a l a l a r n i
\ e c h i s h
b o l a l a r g a
t a q q o s l a s h .
k u z a t i s h g a
d o ir
П5

---

tajribalarni 
to ‘plashga, 
murakkab 
bo‘lmagan 
matematik 
qonuniyatlami 
aniqlashga.isbot talab etadigan farazlarni o ‘rtaga tashlashga imkon beradi. Shu 
m unosabat bilan bolalarda deduktiv mulohaza yuritishga ehtiyoj tug‘ilishi uchun 
sharoit yaratiladi. Bunday m asalalar tarbiyachiga bolalardagi niehnatsevarlik, 
m aqsadga erishishda tirishqoqlik kabi shaxsiy axloqiy hislatlarni tarbiyalashga 
yordam beradi.
M antiqiy masalalarni yechish ta ’limiy faoliyatda ham da ta'lim iy faoliyatdan 
tashqari ishlarda amalga oshirilishi mumkin, tarbiyachi o ‘zining kasbiga qiziqsa va 
bu qiziqishni o 'z bolalarida ham tarbiyalay olsa, ularda mehnatsevarlik, masalaga 
qiziqish, m asalani yechishga bo'lgan xohish, m asalaning yechimini topishga 
ishonch kabi xislatlarni tarkib toptiradi.
Xulosa qilib aytganda, mantiqiy masalalar bolalarning bilishga bo‘lgan 
qiziqishini faollashtiradigan, ijodiy qobiliyatni shakllantiradigan kuchli vositadir. 
Bu jarayonda o 'y in texnologiyalari alohida ahamiyatga ega. Quyida o ’yin 
texnologiyalaridan namunalar keltirib o ’tamiz.
“ Besh b a rm o q ” o ‘yini