O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi guliston davlat universiteti «biologiyа» kafedrasi

2 ) Spermatozoidning umumiy tuzilishi bilan tanishish
Urug‘ hujayrasi-spermatozoidning tuzilishini órganish uchun sperma surtmasidan 
tayyorlangan preparatlardan foydalaniladi. Spermatozoidlar juda mayda hujayralar bólganligi 
uchun, ularni katta ob‘yektiv ostida órganiladi. Spermatozoidlarning tuxumsimon binafsha 
rangli boshchalari bóladi. Boshchalarning shakli yumaloq yoki chózinchoq bólishi mumkin. 
Yadrosi spermatozoid boshchasining deyarli hamma qismini egallab yotadi. Sitoplazma esa 
bu yerda halqacha shaklida yadroni órab turadi. Spermatozoidning boshchasi bóyin tomonga 
torayib, pushti rang bóyinga, buyin esa tanaga, tana ingichka va uzun dumchaga qóshilib 
ketadi. 
Elektron mikroskop ostida spermatozoid boshchasida yadroning oldingi qutbida 
joylashgan zich donasimon tanacha- akrosoma kórinadi. Bóyin va tana qismida esa distal va 
proksimal sentriolalar, mitoxondriyalar joylashgan. Dum qismi fibrillalardan; 9 ta periferik, 
2 ta markaziy va ingichka tsitoplazmadan iborat. 
Spermatozoid urug‘donlarda yetishadi. Spermatozoidlarning shakllari ularning 
vazifalariga muvofiqlashgan. Ular dumchalari yordamida aktiv harakat qiladi. Otalanish
vaqtida ular tuxum hujayraning qobig‘i (mikropile teshikchasi) ni teshib kiradi. 
Spermatozoidlar o‘zlarining tuzilishi va funktsiyasiga ko‘ra boshqa to‘qima hujayralaridan 
ancha farq qiladi. Turli qishloq xo‘jaligi hayvonlarining spermatozoidlari turli shaklda
bo‘ladi. Spermatozoid barcha hujayralar kabi membrana, sitoplazma, yadro va boshqa 
hujayra organoidlaridan iborat. Uning shakli turlicha bo‘lsa ham, barcha hayvonlarda bir xil 
tuzilgan bo‘lib, 
bosh, bo’yin, o’rta va dum
qismlardan iborat 
 
Bosh qismi
spermatozoidning oldingi qismi bo‘lib, boshqa qismlardan yo‘g‘on 
bo‘ladi. Bu qism yadro va uni o‘rab turgan sitoplazmadan iborat.Boshning oldingi tomonida 
akrosoma (grekcha aeron - ustki, soma -tana) joylashgan. Akrosoma golji apparatining 
o‘zgarishidan kelib chiqqan 

---

58 
Bo’yin qismida
, yadroning orqa qutbida proksimal sentriola joylashgan.Yadrodan bir 
muncha uzoqda joylashgan distal sentriola ikki bo‘lakdan iborat bo‘lib, uning tayoqchasimon 
ko‘rinishga ega bo‘lgan birinchi bo‘lagi bo‘yin chegarasini hosil qiladi va undan 
spermatozoidning o‘rta yoki tana qismi orqa dumiga o‘tuvchi o‘q ip boshlanadi. Ana shu 
sentriolalar spermatozoid yadrosining boshiga surilib, boshqa qismlariga nisbatan katta 
bo‘lishiga sababchi bo‘ladi.