O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi guliston davlat universiteti «biologiyа» kafedrasi

 
Kerakli jixozlar: 
Spermatogenez jarayonlarining borishi tasvirlangan tablitsalar, 
mikropreparatlar, mikroskop. 
 
Ishning borishi: 
Erkaklik jinsiy hujayralarining taraqqiyoti 
spermatogenez
deyiladi 
Spermatozoid hujayralarining hosil bólishida 4 davr tafovut qilinadi. 
1.
kópayish. 
2.
ósish. 
3.
yetilish. 
4.
shakllanish (spermiogenez). 
Organizmning embrional rivojidan boshlab jinsiy bez urug‘ naylarining eng tashqi 
zonasida joylashgan hujayralar- spermatoniylarda muntazam ravishda mitoz yóli bilan 
kópayish róy beradi. Muntazam kópayib turuvchi hujayralarning ikki toifasi A va B 
spermatogoniylar farqlanadi.
A toifadagi spermatogoniylarda róy berib turgan kópayish (mitoz) jarayoni shu 
hujayra miqdorining kamaymasligini ta‘minlab beradi. A spermatogoniylar ózak hujayra 

---

60 
hisoblanadi. Shu hujayralarning kóp marta bólinishi bilan B spermatogoniylar hosil bóladi. 
Balog‘atga yetish bilan mana shu B spermatogoniylarda mitoz jarayon bir necha bor sodir 
bólib, hosila hujayralar keyingi davrga ótadi. Shu toifa hujayralar ósish davridagi tayyor 
hujayralar hisoblanadi. 
Ósish davri bilan meyozning boshlanishi sodir bóladi. Profaza sóngida yirik 1- tartibli 
spermatozoid yuzaga keladi. Bu hujayralar urug‘ nayi devorining keyingi qismiga siljiydi. 
Meyozning birinchi bólinishi bilan, har bir shunday hujayradan gaploid xromasoma 
tóplamiga ega bólgan ikkita 2- tartibli spermatosit hosil bóladi va spermatogenezning yetilish 
davri boshlanadi. Keyin ketma-ket sodir bólgan meyozning ikkinchi bólinishi natijasida, har 
bir ikkinchi tartibli spermatosit hujayrasi, urug‘ nayi yaqinida joylashgan, ikkitadan 
spermatid hujayralarni kórish mumkin. Odamda meyozning birinchi davri bir necha hafta, 2 
bosqich esa 8 soat davom etadi.
Spermatidalarning spermatozoidga aylanishi- spermiogenez jarayoni murakkab bólib, 
yadro kichiklashadi, xromatin juda zichlashadi, yadro bir tomonga sitoplazma esa boshqa 
tomonga siljiydi. Natijada sitoplazma tuzilmalarining qayta joylashishi, ―ortiqcha‖ 
qismlarning parchalanishi róy beradi. Golji apparati yadro oldi qismiga joylashib, 
akrosomaga aylanadi. 
Jinsiy hujayralar urug‘ nayi devoridagi oziqlanuvchi hujayra- Sertoli hujayrasi bilan 
yaqindan bog‘liq bóladi. Spermatogenez jarayonida har bir spermatogoniy gaploid 
xromasoma tóplami tutgan 4 ta spermatozoid hosil qiladi. 2 tasi X jinsiy xromasoma, 2 tasi 
Y xromasomaga ega bóladi.