Toshkent tibbiyot akademiyasi ergashev u. Y. Xirurgik kasalliklar

3. Malakali tibbiy yordam. 
Harbiy gospitalda malakali jarrohlik yordami 
hamma qorin jarohati olgan yaradorlarga ko‘rsatilgan. Bu erda asosiy o‘rinni 
saralash tutadi. Operatsiyaga asosiy ko‘rsatma bo‘lib yaralanish (jarohat olish) 

---

179 
vaqti emas, balki yaradorning umumiy ahvoli va klinik belgilari asosiy ko‘rsatma 
bo‘la oladi. Asosiy urg‘u qorin yaradorlarini qancha qisqa vaqt ichida operatsiya 
qilsa, shuncha tez, yaxshi tuzalishiga imkoniyatlar ko‘payadi. Lekin yana bir 
jihatni esda tutish kerak: yaradorni ahvoli qancha og‘ir bulsa, operatsion asorat 
(travma) shunchalik xavfli bulishi mumkun. Bularni ajratish uchun esa tibbiy 
saralash olib boriladi, bunda yarador quyidagi guruhlarga bulinadi. 
I guruh – davom etuvchi massiv qorin bushlig‘iga yoki plevra ichiga qon ketish 
simptomli yaradorlarni tezkor operatsiya xonasiga yuboriladi (torakoabdaminal 
jarohatida). 
II guruh – aniq belgilarsiz bo‘lgan ichki qon ketishlari bo‘lgan yaradorlar, 
ammo II- III daraja shokdagilar shokka qarshi terapiya olib boriladi shokni 
davolash jarayonida yaradorlar 2 kategoriyaga bo‘linadi. 
A) Hayot zarur bo‘lgan operatsiyalarning arterial bosimi turg‘un ko‘tarilishi (A/B 
80-90 mm sim.ust.) bilan yaradorlar ahvoli yaxshilanadi. Bunday bemorlar 
operatsiya xonasiga yuboriladi. 
B) Ichki qon ketishning aniq belgilarisiz bo‘lgan yaradorlar. Ular tezkor 
jarrohlik davolashni talab qiladi, lekin organik funksiyalari tiklanmagan ammo 
arterial bosimi 9,3 kPa(70 mm.sim.ust) past turmoqda. Bunday bemorlar operatsiya 
qilinmaydiganlar safiga kirib, konservativ davo uchun yuboriladi. 
III guruh – qoniqarli ahvoldagi kechiktirib olib kelingan yaradorlar, lekin peritonit 
belgilarini kuzatish va konservativ davolash uchun statsionarga yuboriladi. 
IV guruh – terminal holatdagi bemorlar reanimatsiya bo‘limiga yuboriladi. 
V guruh – qoringa teshib kirmaydigan jarohatli yaradorlar (ichki organlar 
shikastlanishlarsiz). Bunday yaradorlarga taktika asosan tibbiy taktik holatga 
bog‘liq bo‘ladi. Ta’kidlanishicha, qorin devorini har bir jarohati potensial xavfli 
deb boriladi.
Shu sababdan harbiy shart-sharoitlar yo‘l qo‘ysa (jarohatlanuvchilar soni oz), 
operatsiya xonasining o‘zidayoq har bir bemorning jarohati jiddiy ravishda 
ko‘zdan kechirilishi lozim. Bundan ko‘zlangan asosiy maqsad jarohatning 
xususiyatini aniqlab olishdan iborat. Jarohat o‘tkir (yoki o‘tmas) tig‘li predmet 

---

180 
bilan etkazilgan bo‘lsa, jarroh dastavval jarohatga birlamchi ishlov berishi, so‘ngra 
qorin bo‘shlig‘ining o‘rtasidan o‘rtacha hajmdagi laparotomiyani amalga oshirib, 
ichki organlarning ahvolini kuzatishi shart. 
Jarohatlanuvchilar bilan shug‘ullanish uchun qulay shart-sharoit mavjud 
bo‘lmasa, dastlabki tibbiy yordam berilib, (antibiotiklar, og‘riqni qoldiruvchi 
vositalar qo‘llanilishi) zudlik bilan jarohatlanuvchini ko‘chirmoq kerak.