Toshkent tibbiyot akademiyasi ergashev u. Y. Xirurgik kasalliklar

Uzilish 
–
 
to‘qimalarni anatomik butunligi buzilib kechadigan 
shikastlanishga aytiladi (71-rasm).
 
71-rasm. Axil payi uzilishi
 

---

168 
To‘qima elastlikligidan ortiq kuch ta’sirida uzilish ro‘y beradi. Terining 
elastikligi kuchli bo‘lganligi uchun teri uzilishi kam uchraydi. Teri osti yog‘ 
to‘qimasi, mushak, fassiya, paylar va boylamlar uzilishi ko‘proq uchraydi. Uzilish 
sohasida og‘riq, shish va qon quyilishlar kuzatiladi. Uzilishlar to‘liq yoki to‘liq 
bo‘lmagan bo‘ladi. Hamshiralik jarayonida davolash rejasini tuzishda to‘liq 
uzilishlarni operativ (shoshilinch) davolanishini hisobga olish kerak. 
ShOK TASNIFI:
1. Kelib chiqishiga ko‘ra: gipovolemik (travmatik, kuyish, operatsion, 
gemorragik); anafilaktik, kardiogen, infeksion-toksik, septik. 
2. Og‘irlik darajasiga ko‘ra: kompensirlashgan, dekompensirlashgan, paralitik. 
3. Rivojlanish vaqtiga ko‘ra: birlamchi, erta; ikkilamchi, kechki yoki toksik.
4. Davrlariga ko‘ra: erektil va torpid. 
TRAVMATIK ShOK 
Travmatik shok – aylanuvchi qon hajmini va kapillyar qon aylanishini 
keskin susayishi bilan kechuvchi shok. Mikrotsirkulyasiyaning keskin kamayishi 
natijasida hayotiy zarur to‘qima va a’zolardagi gipoksiya holatidan o‘lim holati 
vujudga keladi (Fine ta’rifiga ko‘ra uchta «G» – gipovolemiya, gipotenziya, 
gipoksiya).
Erektil davr 
– shokning boshlanish vaqtida bo‘lib, kuchli og‘riq va 
bemorning psixik bezovtalanishi bilan kechadi. Bu davr qisqa muddatli bir necha 
soniyalardan yarim soatgacha davom etishi mumkin. N. I. Pirogov bu davrni 
quidagicha tariflagan: «agarda shikastlangan, bemorda qiyqiriq eshitilsa, yuzlari 
cho‘zinchoq, o‘tkir, oqargan bo‘lib qolsa va tortishishlar kuzatilsa, pulsini 
tezlashishi va taranglashishi kuzatilsa, nafas olishi qisqa va yuzaki bo‘lsa, 
shikastlanishning qanday bo‘lishiga qaramay davolashga shoshilish kerak».
Torpid davrni 
– N.I.Pirogov quidagicha tasvirlaydi: «bog‘lov punktida qo‘l 
yoki oyog‘i uzilgan qotib qolgan bemor qimirlamay yotibdi: u baqirmaydi va 
tovush chiqarmaydi, shikoyat qilmaydi, hech qanday harakat qilmaydi va harakatni 
talab qilmaydi; tanasi sovuq, yuzi o‘liknikidek oqargan; qarashi uzoqqa taqalgan, 
pulsi ipdek bo‘lib zo‘rg‘a paypaslanadi. Berilgan savollarga javob bermaydi yoki 

---

169 
shivirlash bilan javob beradi, nafas olishi ham juda sust eshitiladi. Jarohat va teri 
sezuvchanlikni yo‘qotgan, agarda osilib turgan katta nerv tomiri biror narsa bilan 
ta’sirlansa bemor yuzidagi mimik mushaklarni qisqarishi bilan javob beradi. 
Bazilarida bunday holat o‘limgacha davom etadi».