Toshkent tibbiyot akademiyasi ergashev u. Y. Xirurgik kasalliklar

Surunkali sepsis 
uchun atipik kechish xos bo‘lib, bir necha oylardan keyin ham 
rivojanaverishi mumkin. Umumiy belgilari sust ifodalangan bo‘ladi. Vaqti-vaqti 
bilan tana harorati oshib ikkilamchi yiringli o‘choqlar paydo bo‘ladi. Qonda biroz 
anemiya va leykotsitoz rivojlanadi, EChT oshadi.

---

244 
Sepsisning diagnostikasi.
Yiringli metastazlari bo‘lib, kasallik tipik kechgan 
holatlarda tashxis qo‘yish qiyinchilik tug‘dirmaydi. Biroq boshlang‘ich 
bosqichlarida va kasallik atipik kechgan holatlarda tashxis qo‘yish qiyinlashadi. 
Diagnoz bakteriologik tekshiruvlar bilan tasdiklanadi. Lekin kasallikning klinik 
manzarasi yaqqol ifodalangan bo‘lib, bakteriologik tekshiruvlarda mikroblarning 
o‘smasligi hali sepsis yo‘q degan gap emas. 
Sepsisning asoratlari:
infeksion-toksik shok, arroziyalangan tomirlardan septik 
qon ketishi, oyoq ko‘llar magistral arteriyalarining tromboemboliyasi, ichki a’zolar 
arteriyalarining tromboemboliyasi, septik endokardit, septik pnevmoniya, yotoq 
yaralar. 
Differensial diagnostika.
Sepsisni quyidagi kasalliklardan farqlab olish zarur: 
mahalliy yiringli jarayonlardagi intoksikatsiyadan, qorin tifidan, brutsellyozdan, 
malyariyadan, disseminatsiyalangan sildan, o‘tkir gematogen osteomielitdan, 
tomirlar devorining toksik zararlanib o‘tkazuvchanligi oshib ketishi mumkin 
bo‘lgan va qon ivish tizimi kasalliklaridan. 
Sepsisni davolash prinsiplari:
yiringli o‘choqni sanatsiya qilish, antibakterial, 
immunologik, antikoagulyant, antiferment terapiya, ekstrakorporal detoksikatsiya. 
Davolash e
tiologik yo‘naltirilgan va patogenetik asoslangan bo‘lishi lozim. 
Sepsisda etiologik tadbirlarni ikki guruhga bo‘lish mumkin – birlamchi va 
ikkilamchi yallig‘lanish o‘choqlarini davolashga qaratilgan mahalliy, butun bir 
organizmga ta’sir qilishga qaratilgan umumiy. Mahalliy etiologik tadbirlar 
quyidagilarni o‘z ichiga oladi: o‘z vaqtida va radikal xirurgik davo –nekrotik 
to‘qimalar va yot jismlarni olib tashlab, yirinli o‘choqni drenajlash; yallig‘lanish 
o‘chog‘ida biologik yoki kimyoviy dezinfeksiya (antibiotiklar, sulfanilamidlar, 
antiseptik vositalar, proteolitik fermentlar, bakteriofaglar va boshqalar); 
fizioterapevtik muolajalar (UFO, UVCh, neonli lazer va boshqalar); patologik 
o‘choq sohasida tinchlik, ximiyaviy holatini ta’minlash va immobilizatsiya qilish. 
Umumiy etiologik davoning asosiy maqsadi infeksiya bilan kurash 
hisoblanadi. Antibiotiklar ishlatish muhim ahamiyatga ega. Antibakterial 
terapiyaning samarasi qoniqarli bo‘lishi uchun mikrofloraning turini va 

---

245 
antibiotiklarga sezgirligini aniqlash lozim. Antibiotiklar mahalliy va parenteral 
yo‘llar bilan ishlatiladi. Zaruriyat bo‘lgan holatlarda esa endolyumbal, arteriya 
ichiga yoki aortaga yuborish mumkin. Antibiotiklar ishlatishda tanlov 
imkoniyatlari 
katta 
bo‘lishiga 
qaramasdan 
ko‘pincha 
kombinatsiya 
sefalosporinlarning uchinchi avlodi (seftriakson, sefotaksim, seftazidim) va 
aminoglikozidlar (gentamitsin, amikatsin) ning kombinatsiyasi ishlatilmoqda. Bu 
kombinatsiyalar sepsis bo‘lgan bemorlarda samaradorligi yuqori ekanligini 
ko‘rsatmoqda. Ko‘pchilik holatlarda seftriakson e’tiborni o‘ziga jalb qilmoqda 
chunki uning yarim ajralish vaqti uzoq va kuniga bir marta ishlatishning o‘zi 
kifoya bo‘ladi. Boshqa preparatlarning yarim ajralish vaqti qisqa bo‘lganligi 
sababli ularni bir necha martadan qayta ishlatish zaruriyati tug‘iladi (Belobrodov 
V.B. 2006). Bakterioidlar va boshqa anaeroblar tomonidan chaqirilgan sepsisni 
davolash uchun xloramfenikol, klindamitsin va metronidazollarning tetratsiklinlar 
bilan kombinatsiyasi ishlatiladi. Parallel ravishda sulfanilamidlar (etazol va 
diprim), nitrofuran guruhi preparatlari ham ishlatiladi. 
Spetsifik ta’sir qilish maqsadida antistafilokokkli plazma, 3 kunda bir 
martadan tana og‘irligiga 5 ml/kgdan (3-6-marta) va antistafilokokkli gamma-
globulinlar ishlatiladi. Surunkali sepsisda stafilokokk anatoksini va autovaksinasi 
bilan faol immunizatsiya qo‘llaniladi.
Patogenetik davoning asosiy prinsiplari:
1) Organizm immunobiologik reaktivligini oshirish (optimal sanitar-gigienik tartib, 
yuqori 
kaloriyali 
ovqatlar, 
parenteral 
oziqlantirish 
– 
aminokislota 
aralashmalarining kompleksi, vitaminoterapiya, yangi konservlangan qon quyish, 
anabolik gormonlar ishlatish.
2) To‘qimalarda gipoksiyani kamaytirish – giperbarik oksigenatsiya.
3) Organizmni desensibilizatsiya qilish – dimedrol, suprastin, pipolfen, kalsiy 
xloridi.
4) Organizmni dezintoksikatsiya qilish (mikroblar, toksinlarini va to‘qimalar 
parchalanish maxsulotlarini chiqarib olish) va parenximatoz a’zolar faoliyatini 
stimulyasiya qilish. Maxsus, toksinlarni absorbsiya qiluvchi dezintoksikatsion 

---

246 
vositalar ishlatiladi (gemodez, neokompensan, reopoliglyukin, jelatinol). Buyrak 
etishmovchiligi rivojlangan holatlarda ektrakorporal yoki peritoneal gemodializ, 
gemosorbsiya qilinadi; jigar etishmovchiligi rivojlangan holatlarda esa gemo- 
limfosorbsiya, va jigarni ekstrakorporal perfuziya qilish (buzoq, cho‘chqa jigari) 
zarur.
5) Sepsisda ajralib chiquvchi proteolitik fermentlarning nojo‘ya ta’sirlarini 
kamaytirish uchun proteaza ingibitorlari (kontrikal, trasilol, tzalol) ishlatiladi.
6) Septik shokni kompleks davolashda steroid gormonlar – gidrokortizon, 
deksametazon, prednizolonlar ko‘llaniladi. 
Shunday qilib: sepsisga gumon bo‘lgan barcha holatlarda qonni sterilligi, 
antibakterial terapiya boshlanishidan oldin tekshirilishi lozim. Emprik antimikrob 
terapiya uchinchi avloddagi sefalosporinlar va aminoglikozidlar kombinatsiyasida 
ko‘rinishida bo‘lishi kerak. Nafas va qon aylanish tizimi a’zolari faoliyatining 
buzilishi ko‘rinishida poliorgan patologiya rivojlangan holatlarda bemorlar 
patogenetik davo o‘tkazish maqsadida organlar hayot faoliyatini monitoring qilish 
imkoniyati bo‘lgan intensiv terapiya bo‘limlarida joylashtirilishi lozim. 
Patogenetik davoning hajmi har bitta holat uchun individual, poliorgan 
patologiyaning rivojlanish xarakteriga va xususiyatlariga qarab belgilanadi. 
Kasallikning qo‘zg‘atuvchisi va antibiotikogramma aniqlangan holatlarda esa 
yallig‘lanish o‘chog‘i uchun spektri va dozasi adekvat bo‘lgan monoterapiyaga 
o‘tish mumkin.
Profilaktikasi. Jarohatlarni o‘z vaqtida davolash, birinchi navbatda birlamchi 
xirurgik ishlov berish, mahalliy yallig‘lanish jarayonlarini kechiktirmasdan 
davolash va organizm ximoya kuchlarini oshirishdan iborat. 
Dispanserizatsiya: o‘tkir sepsisda 1 yil, surunkali sepsisda 5 yil, septik 
endokarditda butun umr.