O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti

Magmatik jinslarning nisbiy yoshini aniqlash
. Magmatik va 
metamorfik tog‘jinslarida organik qoldiqlar uchramaydi. Ularning yoshi 
saqlanib qolgan toshqotgan organik qoldiqli cho‘kindi jinslar bilan o‘zaro 
munosabatlariga ko‘ra aniqlanadi. 
Magmatik jinslar hosil
 
bo‘lishiga ko‘ra intruziv va effuziv jinslarga 
bo‘linadi. Ular Yer po‘stida shakli, o‘lchami, ichki tuzilishi, shakllanish 
chuqurliklari bo‘yicha xilma-xil geologik jismlar hosil
 
qilib joylashadi. 
Effuziv va intruziv jinslar yoshi turli yo‘llar bilan aniqlanishi mumkin. 
Vulqon jinslar magmaning yer yuzasiga oqib chiqqan maqsulotlari 
bo‘lgani uchun qatlamsimon yoki linzasimon shaklda cho‘kindi jinslar 
bilan birin-ketin qavatlanib yotishi mumkin. Bunday holda vulqon jinslar 
nisbiy yoshi odatdagi geologik-stratigrafik usullar bilan aniqlanishi 
mumkin. Agar ostidagi va ustidagi cho‘kindi jinslar yoshi ma’lum bo‘lsa, 
ular orasida joylashgan vulqon jinslar yoshini aniqlash oson bo‘ladi. 

---

78 
Umuman tabiatda vulqon va intruziv jinslar birga uchraydigan 
o‘lkalar ko‘p. 
Intruziv jinslarning yotish sharoitlari murakkab bo‘lgani uchun 
ularning yoshini aniqlash qiyinroq. Intruziv jinslari bilan atrof jinslar 
o‘rtasida har doim kontakt metamorfizm kuzatiladi. Bu jarayon yuqori 
haroratdagi erigan magmaning kimyoviy faolligidan yon jinslarning 
qizdirilishi orqali sodir bo‘ladi. O‘zida suyuq moddalarni olib kelgan 
Yuqori haroratli magma yon jinslarni boshqacha struktura va tarkibli 
jinslarga aylantirib yuboradi. Agar intruziv jinslar eroziyadan ochilib 
qolgan bo‘lsa, kontakt metamorfizmni kuzatish oson. Bunday kontaktlar 
faol yoki “issiq” deb ataladi. 
Intruziv jinslarning yoshini aniqroq aytish uchun yoshroq cho‘kindi 
jinslar yotqizilgan joyini topish kerak. Bu holda kontakt metamorfizm 
kuzatilmaydi, chunki yotqizilgan jinslar intruziyaning yuvilgan yuzasi 
ustiga to‘plangan. Bunday kontakt “sovuq” deb nomlanadi.