O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti

Litologik yoki mineral-petrografik usul.
Bu usul bilan jinslarning 
rangi, litologik tarkibi, struktura, tekstura xususiyatlari, o‘ziga xos 
minerallari o‘rganiladi. Ma’lum bir cheralangan maydonlarda litologik 
tarkibi bir xil yoki bir-biriga o‘xshash bo‘lgan qatlamlar bir xil yoshda 
deb qabul qilinadi va tayanch gorizontlar ajratiladi. Ular katta 
maydonlarda stratigrafik bo‘lim chegaralarini kuzatishga, strukturalar 
xaritasini tuzishga imkon beradi. 
Mineral-petrofafik usuli bilan qatlamlarning yoshini aniqlash oldin 
ma’lum bo‘lgan tayanch kesimlar bilan taqqoslab amalga oshiriladi. Agar 
kesim litologik bir xil jinslardan tuzilgan bo‘lsa, kesim bo‘yicha olingan 
namunalar laboratoriyada mukammal o‘rganiladi; o‘ziga xos minerallar 
uyushmasi donalari ajratilib kuzatib boriladi. 
Mineral-petrografik usul geologiya syomkasida keng qo‘llaniladi. 
Xato qilmaslik uchun uni boshqa usullar bilan birga olib borish kerak. 
Mineral-petrografik tarkibiga ko‘ra ajratilgan qatlamlar litostratigrafik 
bo‘limlar va ulardan farqlanuvchi qazilma organizmlar majmuiga 
asoslanib ajratilganlari esa biostratigrafik bo‘limlar deyiladi. 
Struktura-tektonik usuli.
Tektonik harakatlar Yer yuzining katta 
maydonlarida bir vaqtda sodir bo‘lishi usul asosini tashkil yetadi. 
Tektonik harakatlar natijasida bir xil yoshdagi qatlamlar birgalikda 
buqiladi. Yerning geologik tarixida cho‘kindi to‘planishi ma’lum bir 
davrda burmalanish va tog‘lar hosil bo‘lish jarayonlari bilan almashinadi. 
Keyinchalik hosil
 
bo‘lgan tog‘liklar yemiriladi va tekislangan 
maydonlarni yana suv bosadi, yangi cho‘kindilar oldingisiga nomos yuza 
hosil
qilib to‘planadi. Shu holda har qaysi nomos yuzalar kesimda 
qatlamlarni ajratishda chegara bo‘lib xizmat qiladi. 
Ritmostratigrafik 
(siklostratigrafik) 
usul.
Tekto-nik 
harakatlarning keng maydonlarda bir vaqtda sodir bo‘lish g‘oyasi ham bu 
usulning asosiga qo‘yilgan. Cho‘kindi jinslar tarkibida o‘z aksini topuvchi 

---

74 
tebranma tektonik harakatlarning siklliyligi (davriyligi) e’tiborga olinadi. 
V.I.Popov ta’rifi bo‘yicha Cho‘kindi yotqiziqlari ritmostratigrafiyasi 
stratigrafiyaning 
bo‘limi 
hisoblanadi. 
Cho‘kindi 
qatlamlar 
va 
formatsiyalarning to‘planishi borasida hosil
 
bo‘lgan ritmlilik tahlil 
qilinadi. Masalan, quyida bittasiklbayon qilinadi. Aytaylik, quruqlikni suv 
bosadi.siklqirg‘oqoldi sayoz dengiz yotqiziqlari to‘planishi bilan 
boshlanadi, so‘ng transgressiya maksimumga yetganda chuqursuv 
yogqiziklari to‘plana boshlaydi va nihoyat suv chekinib regressiya sodir 
bo‘lganda yana sayoz dengiz cho‘kindilari to‘planishi bilan sikl tamom 
bo‘ladi.
Bir sikl yotqiziqlari ikkinchisidan nomoslik yoki kontinental 
yotqiziqlar bilan ajralib turadi. Bu usul ritmostratigrafiya yoki 
tsiklostratigrafiya nomini olgan va u ayniqsa ko‘mirli va neft-gazli 
havzalar geologiyasini o‘rganishda ko‘proq qo‘llaniladi. Amalda esa 
boshqa usullar bilan birgalikda olib boriladi.