O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti

Zilzilaning sabablari.
Zilzila ro‘y berish sababiga ko‘ra quyidagi 
guruhlarga bo‘linadi: a) Yer po‘stining o‘pirilishi natijasida bo‘ladigan 
zilzila; b) vulqon harakati natijasida bo‘ladigan zilzila; d) tog‘
hosil
qilish 
jarayoni natijasida bo‘ladigan tektonik zilzila va e) odatdagi tektonik 
zilziladan farq qiluvchi chuqurdan bo‘ladigan yoki plutonik zilzila. 
O‘pirilish zilzilalari.
“Yer osti suvlarining geologik ishi” temasida 
Yer qatlamlari Yer osti suvi ta’siri natijasida katta-katta chuqur g‘orlar 
kabi bo‘shliklar hosil
 
qilishini ko‘rsatib o‘tgan edik. Bunday joylarni 
tekshirish hali tugagani yo‘q, Karst relyefi shakllari, shu jumladan, 
g‘orlarning ba’zilari juda katta bo‘lib, ularning tepa qismi Yer osti suvlari 
ta’sirida o‘pirilib tushadi. O‘pirilgan joylarda ba’zan kul yoki 
voronkasimon katta chuqurlik hosil bo‘ladi. O‘pirilish zarbasi natijasida 
Yer larzaga keladi. 
O‘pirilish zarbasidan aholi zarar kurishi mumkin. Bunday zilzilalar 
o‘chog‘i (bo‘shliq) odatda Yer yuzasiga juda yaqin bo‘ladi. Tog‘yon 
bagirlari qulashi natijasida ham xuddi shunday zilzilalar bo‘lib turadi. 
Masalan, Tojikistonda tog‘yon bag‘ri qulashi natijasida Pomir tog‘idagi 
Sarez ko‘li va boshqa ba’zi ko‘llar hosil bo‘lgan. Issiq ko‘lning janubiy 
qismida o‘pirilish natijasida zilzila bo‘lgan. 1914-yilda Xarkov shahri 
ostida tuzlarning yuvilishidan yer o‘pirilib, 7 balli zilzila yuz bergan. 

---

90 
Vulqonli zilzilalar. 
So‘nmagan vulqonlarning harakati natijasida 
ham zilzila bo‘lib turadi. Bunday zilzila faqat vulqonli o‘lkalarga xosdir. 
Vulqon harakatlanib turgan o‘lkalarda zilzila kuchi 5-6 balldan 
(ba’zilarini hisobga olmaganda) oshmaydi. Masalan, Tinch okean 
atrofidagi orol va yarim orollar: Kamchatka yarim oroli, Kuril, 
Xokkaydo orollari shular jumlasidandir. Bu yerlarda zilzila o‘chog‘i
600 km chuqurlikdadir. 
Qattiq qizib kyetgan suyuq lavalardan ajralib chiquvchi gaz va 
bug‘Yer ostidan dahshatli kuch bilan otilib chiqishi natijasida kuchli 
zilzila yuz beradi. Vulqonik zilzilalar gipotsentri odatda juda chuqurda 
(600 km) bo‘ladi. Bunday zilzilalar aholi yashaydigan joydan chetda 
bo‘lgani uchuy katta zarar, yetkazmaydi va mahalliy ahamiyatga egadir.