Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги заҳириддин муҳаммад бобур номидаги

 
1-расм. Ўзбекистонда мавсумий ўлим кўрсаткичи 
Расм маълумотига кўра ўлим кўрсаткичлари сентябрь ойида камайиб юқори 
кўрсаткичлар декабрь-январь ойларида кузатилган. Охирги 15 йиллик кузатувлар 
натижаси шуни кўрсатадики, айнан пишиқчилик даврида инсон организми барча табиий 
маҳсулотлар билан тозаланади. Бу билан бирга касалланиш камайган давр ҳам 
ҳисобланади. Иқлимда ўта совуқ ва жуда иссиқ ҳарорат кузатилмайди. Бундан ташқари 
ҳаво босими ва ҳаво намлиги нормал ҳолатда бўлади. 
2-расм. Ўзбекистоннинг шаҳар ва қишлоқ жойларида мавсумий ўлим кўрсаткичи (2016 йил) 
Ўзбекистонда аҳоли ўлими билан боғлиқ мавсумий ўзгаришлар ўрганилиб, 
статистик кўрсаткичларга кўра аҳоли ўлим жараёни кўрсаткичларининг февраль-март, 
июнь-июль ва ноябрь-декабрь ойларида нисбатан ортиши кузатилди. Бу эса айнан ушбу 
даврларда юрак, қон-томир, руҳий касалликларининг авж олишида нозоиқлимий 
омилларнинг ўзгариши яъни атмосфера ҳавоси ҳароратининг жуда иссиқ ва жуда совиб 
кетиши, нисбий намликдаги кескин тебранишлар, атмосфера циркуляциясидаги ўзига хос 
фаслий хусусиятлар ҳамда атмосфера босими билан узвий алоқадор. Тадқиқотлар 
натижасига кўра аҳолининг ёш қатламлари бўйича айниқса, кекса ёшдагилар ва узоқ умр 
кўрувчилар орасида ушбу сабаблар билан боғлиқ ўлим кўрсаткичлари яққол намоён 
бўлади. Шу сабабли айнан ушбу мавсумий вақтларда аҳоли орасида тиббий профилактик 
чора-тадбирларни олиб борилишини тақозо этилади. 
Республикамизда шаҳар ва қишлоқ жойларда қисман кўрсаткичлари фарқ қилади. 
Шу билан бирга қишлоқ жойларда августдан ноябрга қадар ўлим пасайиши кузатилади, 
шаҳар жойларда эса фақатгина сентябрь ойида пасайиб, кейин яна кўтарилишга давом 
этади. Бу ҳолатни 2-расмдан ҳам кузатиш мумкин. 

---

334 
Аҳоли ўлимини ўрганишда жинсий таркиби ҳам аҳамиятли ҳисобланади. Аҳоли 
ўртасида эркаклар ўлими аёлларга нисбатан баландроқ. Бунинг асосий сабаби шундан 
иборатки, оғир меҳнат шароитида ва бахтсиз ҳодисаларда эркакларнинг улуши юқорилиги 
билан изоҳланса, аёллар орасидаги ўлим фақатгина оналар ўлими кўрсаткичларида ва 
кексайиш яъни биологик қаришда ўз ифодасини топади. Йил ойларига кўра ўрганилганда 
ҳам эркакларда ўлим юқорилигини кузатиш мумкин (3-расм). 
3-расм маълумотлари ҳам 1-расм маълумотларига ҳамоҳанг бўлиб, қиш ва ёз 
ойларининг чилласида ўлим кўрсаткичлари нисбатан юқорилиги, сентябрь ойида 
пасайишини кўриш мумкин. Иккала жинсни таҳлил қилганда йил давомида баъзи бир 
ўзгаришлар билан фпқат эркаклар ўлимининг юқорилиги сезилиб турибди. Бу эса юқорига 
таъкидлаб ўтилганидек меҳнат фаолияти билан боғлиқ ҳисобланади. Бундан ташқари 
эркакларнинг руҳий эмоционал ҳолати билан ҳам боғлиқлиги, масъулиятни ўз зиммасига 
олиши ҳамда касбга боғлиқ ҳолатларда кузатилади.