Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги заҳириддин муҳаммад бобур номидаги

Key words: mortaliy, seasonal death, nozoclimate factors, maternal mortality, infant 
mortality. 
Аҳоли ўлими табиий биологик жараён бўлиб, у ташқи ва ички таъсирлар 
натижасида содир бўлади. Юқоридаги бобларда таъкидлангандек, аҳоли ўлими эндоген 
таъсирлар натижасида тезлашади. Бу эса умр давомийлиги қисқа бўлишига сабаб бўлади. 
Худди шундай ҳолатлардан бири бу мавсум ўзгари яъни иқлим омили бўлиб, маълум бир 
вақтда касалланиш вужудга келса, қисқа давр ичида ўлим жараёни юз беради. 
Иқлим ўзгариши бўйича ҳукуматлараро экспертлар гуруҳи вакилларининг 
таъкидлашича, табиатнинг экотизимига энг кўп заҳмат етаётган бўлса-да, у одамларга ҳам 
таъсир ўтказмай қолмайди. Атмосфера ҳароратини кўтарилиши инсонлар саломатлигига 
хавф туғдиради, шунингдек, қишлоқ хўжалигига зиён етказади ва сайёрамизнинг кўплаб 
ҳудудларидаги яшаш шароитларига салбий таъсир қилади [1,192-б]. 
Ўзбекистонни мавсум бўйича ўрганишда асосан иқлим омилларининг ўрни 
каттадир. Ўзбекистон ҳудудларида иқлим хусусиятининг хилма-хиллиги боис, 
мавсумларнинг ўзгариши жуда катта фарқланмайди. Тоғли ҳудудларида баҳор кечроқ 
кириб келса, чўл ҳудудларда қиш секин кириб келади. Шундай экан, йилнинг ҳар бир 
ойидаги атмосфера циркуляцияси, ҳаво босими ва намлик даражасининг ўзгариши 
касалликларни пайдо қилса, маълум бир даврга бориб, нозоиқлимий ўзгаришлар ўлим 
билан якунланади. Масалан, грип эпидемик касаллиги қиш ойларида авж олади ва иссиқ 
ҳавонинг совуқ ҳавога ёки аксинча ҳолатларда юз беради. Бу касаллик туфайли гўдаклар 
ўлими вужудга келади. Уларда иммунитетнинг пастлиги, вирусга чидамлилик сустлиги 
сабаб вужудга келса, ҳомиладор аёлларда кузатилганда бола ташлашлар, ўлик бола 
туғилишлар кўп учрайди.
Умумий ўлим бўйича ойлар давомида тадқиқ этилганда, декабрь-январь ойларида 
кўпайиши, февраль-апрель ойларида бир хил, май ойида эса камайиб боришини, июнь-
июль ойида кучайишини ва сентябрь ойида кескин камайишини кузатиш мумкин. Бу 
ҳолатнинг вужудга келиши албатта иқлим омиллари билан боғлиқнинг. Ҳаво 
ҳароратининг ўта даражада қизиб бориши қон айланиш тизими касалликларини, эндокрин 
тизими касалликларини ва нафас олиш аъзолари касалликларини кучайтиради. Ёзнинг 
маҳаллий тилда айтилганда чилла даврида касалликка учраганлар, қишнинг чилласига 
етиб бориши бошидан кечириши қийин бўлади. Шундай вазиятда нозоиқлимий омиллар 
сезиларли таъсири қилади.

---

333