Ўзбeкистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент Давлат Авиация Институти

Социал омиллар ўз таркибига ўзгариб турувчи ижтимоий қадриятлар, удумлар,
муносабатлар ва феъл атворларни олади. Иқтисодий беқарорлик шароитида айни социал
соҳада корхона фаолиятига салбий таъсир қилувчи ҳавфлар туғилади. Уларни бартараф
этиш учун самарали таҳлил зарурдир.
Халқаро омиллар ташқи савдо монополиясига барҳам берилган шароитда корхона
учун ўта аҳамиятлидир. Зеро, улар халқаро бозорларга иштирок этиш хуқуқига эга
бўлдилар. Корхона раҳбарлари шундай катта сегментда содир бўлаётган ҳолатларни
кўзатиш, улардан огоҳ бўлиш ва корхона манфаатини кўзлаб ҳаракат қилиши лозим.
Ташқи муҳит омилларини ҳисобга олиш:
• чет эл ракобатдошларига қарши хукумат ҳимоясини аниқлашга;
• ички бозорни мўстахкамлашга;
• халқаро муносабатларни фаоллаштириш ва кенгайтиришга имкон беради.
Шундай қилиб, ташқи муҳит таъсири менежерлар томонидан доимо катта эътибор
беришини талаб қилади, шунинг учун у катта ҳажмдаги ахборотни ўрганиш асосида
амалга оширилади ҳамда ўз вақтида тўғри қарор чиқариш учун аниқликни талаб қилади.
3-жадвалда қайд қилинган омиллар миқёсида ташқи муҳит ҳавфи ва корхона имконияти
тўғрисида маълумотлар келтирилган.

---

71
3-жадвал.
Ташқи ҳавфлар ва корхона учун имкониятлар
т/р
Омиллар
Тортилган омил
Омил таъсири
1
2
3
4
1.
Иқтисодий
+1х+20
=+20
2.
Сиёсий
+2х-10
=-20
3.
Бозор инжшушклари
+1х+20
=+20
4.
Технологик
+4x4-30
=+120
5.
Рақобат
+1х-20
=-20
6.
Социал
+4х+10
=+40
7.
Халқаро
+Зх-30
=-90
Изоҳ:
+5билан тортилган омил жуда ҳам қониқарли омил ҳисобланади;
0 орқали тортилса, у ҳолда омил нейтрал (бетараф) ҳисобланади;
-5 билан тортилган омил жуда ҳам қониқарсиз омил ҳисобланади.
Таъсир кучи:
+50 ёки ундан юқори бўлса, у ҳолда омилнинг таъсир кучи жуда кучли ва корхона
имконияти катта бўлади;
-50 ёки паст бўлса, у ҳолда таъсир кучи жуда кучли, аммо корхона жуда катта ҳавф
остида қолган бўлади.
Жадвалдаги рақамлардан кўриниб турибдики, мазкур корхона энг кўп имкониятга
технологик омиллар таъсирида эга бўлиши мумкин. Энг кўп ҳавфни чет эл рақобатчилари
туғдириши мумкин.
Стратегик режалаштириш жараёнида корхонанинг кучли ва кучсиз томонларини
таҳлил қилишдан мақсад қуйидаги иккита саволга жавоб топишдир:
• ташқи имкониятлардан фойдаланиш учун корхона ўзининг кучли томонларига
эғами?
• корхонанинг ташқи ҳавфига бардош бера олмайдиган қандай кучсиз томонлари
бор?
Ҳар иккала саволга жавоб топиш учун корхонанинг қуйидаги жиҳатларини кўзатиш
тавсия этилади:
• Маркетинг;
• Молия( бухгалетрия ҳисоби);
•Ишлаб чиқариш;
• Мехнат ресурслари;
• Маданият ва корхона нуфўзи.
Маркетинг – бу бозор ҳолатини асосли ўрганиш ва олдиндан баҳолаш билан
товарларни ишлаб чиқариш ва сотишни ташкил этиш ҳамда шу йўсинда яхши фойда
топишни уюштиришга қаратилган фаолиятдир. Америкалик иқтисодчи Филипп Котлер
ўзининг «Фирманинг маркетинг бўйича ички бошқаруви» номли дарслигида
маркетингнинг қуйидаги турларини қайд қилади (4-жадвал)