F. S. Meliboyeva tabiiy geografik jarayonlar


Vulkanik jarayonlar bilan bog`liq bo`lgan zilzilalar



Download 2,61 Mb.
Pdf ko'rish
bet52/72
Sana14.06.2022
Hajmi2,61 Mb.
#666664
1   ...   48   49   50   51   52   53   54   55   ...   72
Bog'liq
fayl 1983 20211005

Vulkanik jarayonlar bilan bog`liq bo`lgan zilzilalar
faqat vulqon atrofi 
rayonlarida sodir bo`ladi. Vulqon jarayoni, yaʼni yer ostidagi magmani vulqon 
kanali orqali yer yuzasiga chiqishi bilan bogʻlik boʻlgan yer silkinishiga vulqonli 
yer silkinishi deyiladi.Bunday yer silkinishi vulqonning faollashishi bilan bogʻlik 
boʻlganligi sababli aksariyat koʻp hollarda ular aniq bashorat qilinadi.Shuning 
uchun uning keltiradigan talofati deyarli kuchli boʻlmaydi. 
 O`pirilish va surilmalar tufayli sodir bo`ladigan zilzilalar. 
Ushbu turga oid 
zilzila Pomir tog`larida 1911 yilda (uning markaziy qismi Murg`ob daryosi 
vodiysida, Usoy qishlog`ida) bo`lib o`tgan. Mazkur zilzila natijasida Murg`ob 
daryosi daryosi yonbag`irlari qulab tushib, tabiiy to`g`on kelib chiqqan, oqibatda 
Sarez ko`li hosil bo`lgan. Ko`l ostida Sarez qishlog`i qolib ketgan. Seysmologiya 


87 
fanining asoschilaridan biri bo`lgan akademik Golitsin 1911 yili o`zi ixtiro qilgan 
seysmografi bilan seysmik to`lqinlar yordamida zilzila sababini aniqlagan. 
Fayzobod (1943-1947 yy.), Burchmulla (1946 y), Hait (1949 y), Hisor (1989 y) da 
bo`lgan zilzilalar ham ushbu turkumga mansubdir. 
Antropogen ta`sir tufayli sodir bo`luvchi zilzilalar. 
Insonning faoliyati 
bilan bogʻliq boʻlgan zilzilalarlar asosan oxirgi yillarda hisobga olinmoqda. 
Bunday yer silkinish yirik suv omborlari vujudga kelgan hududlarda, gaz, neft 
mahsulotlarining yer ostidan surib olinishi jarayoni amalga oshirilgan maydonlarda 
yuz bermoqda. Inson oʻzining faoliyati bilan yer osti komponentlariga muayyan 
taʼsir etishi, u yoki bu darajada oʻzgartirishi zilzilalarning vujudga kelishiga sabab 
boʻlmoqda. Daryo vodiylariga toʻgʻonlarning qurilishi natijasida maydoni bir 
necha ming km
2
, hajmi bir necha yuz km
3
dan katta boʻlgan (masalan, Chorvoq 
suv omborining umumiy xajmi 2,1 mld. m
3
, suv sathi maydoni 3640 ga teng) suv 
omborlari vujudga kelmoqda. Yer qaʼrida 4000-5000 m chuqurlikda yotgan gaz, 
neft yer sathiga soʻrib chiqarilmoqda, yer ostida uzoq geologik davrlar mobaynida 
yotgan koʻmir ana shu yer qaʼrida yondirilib gazga aylantirib olinmoqda. 
Vaqtincha saqlash maqsadida baʼzan yer osti gʻorlariga, handaqlariga va togʻ 
jinslari gʻovaklariga gaz, neft mahsulotlari yuqori bosim ostida kiritilmoqda, juda 
katta miqdordagi mineral suvlar yer ostidan chiqarib olinmoqda. Respublikamizda 
1976, 1984-yillarda yuz bergan 8-10 balli Gazlidagi yer silkinishlarini baʼzi 
olimlar ana shu hududdagi mavjud gaz konlari va ulardan gazni surib olish 
jarayoni bilan bogʻlashadi. 1976-yildagi Gazli yer silkinishining gipotsentri (zilzila 
oʻchogi, litosferaning maʼlum chuqurlikdagi togʻ jinslari qatlamlarining uzilishi, 
surilish joyi) yer qobigʻining 5-25 km chuqur oraligʻida, 1984-yilgi yer silkinishida 
esa 50-200 km oraligʻida joylashgan. Yer silkinish hodisasini vujudga keltiruvchi 
energiyaning yigʻilishi, sarflanish darajasi silkinish hududlaridan surib olingan 
gazning miqdori, yer qaʼri togʻ jinsi qatlamlariga tushayotgan tabiiy bosimning 
mutanosibligini maʼlum darajada buzilganligi oqibati zilzilaning sodir boʻlish 
vaqtini tezlashtiradi. 

Download 2,61 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   48   49   50   51   52   53   54   55   ...   72




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish