Kkkkkkkkk

 
4.3. Истеъмол ва жамғаришга ўртача ва чегаравий мойиллик. 

---

50 
 
Макроиқтисодий таҳлил қилиш ва тартибга солишда истеъмол ва 
жамғарма функцияларини янада тўларок билиш учун истеъмол ва жамғармага 
ўртача мойиллик ва чегараланган жамғарма ва истеъмолга мойиллик 
тушунчаларини билишимиз лозим. 
Ўртача миқдор ёки истеъмолга ўртача мойиллик деганда ўз ихтиёридаги 
даромаддан истеъмол харажатларининг улуши тушинилади. Яъни,
АРС = ( С / У ) х 100 % ёки АРС = Истеъмол (С) / Даромад (У) ; 
Ихтиёрдаги даромаддан жамғариш улушини жамғаришга ўртача 
мойиллик деб аталади; яъни, 
АРS = ( S / У ) х 100 % ёки АРS = Жамғарма (S ) / Даромад ( У ) ; 
Мисол учун даромад даражаси 410, 430 ва 530 миллион сўмларга ва истеъмол 
даражалари 405, 420 ва 495 миллион сўмларга тенг бўлса, истеъмолга ўртача 
мойилликни ҳисоблаймиз, яъни; 
АРС = (405 / 410) х 100 % = 98, 78 ёки 0,98; 
АРС = (420 / 430) х 100 % = 97,67 ёки 0,97; 
АРС = (495 / 530) х 100 % = 93,39 ёки 0,93 га тенг экан. 
Демак, бу мисоллардан кўриниб турибдики даромадлар миқдори кўпайиб 
бориши билан истеъмол камайиб боради ва аксинча жамғарма кўпайиб боради. 
Солиқлар тўлангандан кейин қолган даромаднинг бир қисми истеъмол 
қилинади, иккинчи қисми эса жамғарилади, ёки буни математик ҳолда 
ифодаласак; 
АРС = АРS = 1. 
Уй хўжалиги солиқларни тўлагандан кейин қолган барча даромадларни 
ҳар доим ҳам истеъмол килавермайди. Даромадлар маълум даражада кўпайиб 
ва камайиб туради. 
Истеъмол қилинадиган даромаднинг усган (ёки камайган) қисми 
(салмоғи) чегараланган истеъмолга мойиллик дейилади ва қуйидагича 
аниқланади; 
МРС = Истеъмолдаги ўзгариш(+, - ) / Даромаддаги ўзгариш ( +, -) = С / У 
; Яъни; 

---

51 
С = 420 - 495 = 15; У = 530 - 430 = 100; 
У = 430 - 410 = 20; С = 495 - 420 = 75; 
МРС1 = 15 / 20 = 0,75; МРС2 = 75 / 100 = 0,75; 
Бу шуни билдирадики, даромадни 100 % га (ёки бир бирликка) ўзгаришида 
истеъмол 75 % (ёки 0,75) ўзгаради. 
Даромадни усган (ёки камайган) қисми (салмоғи) агарда жамғармага 
қуйилса, бундай даромад чегараланган жамғармага мойиллик дейилади ва 
қуйидагича аниқланади; 
МРS = Жамғарманинг ўзгариши ( +, - ) / Даромаднинг ўзгариши ( +, - ) = S /
У ; Яъни, 
МРS1 = 5 / 20 = 0,25 ; МРS2 = 25 / 100 = 0,25 ; 
Шундай қилиб чегараланган истеъмолга мойиллик 0,75 ни Ташкил этган 
бўлса, чегараланган жамғармага мойиллик эса қолган 0,25 ни Ташкил этади. 
Чегараланган истеъмолга мойиллик ва чегараланган жамғармага мойиллик 
биргаликда солиқларни тўлагандан кейинги даромадга тенгдир. Хулоса қилиб 
айтганда даромаднинг усган қисми истеъмолга ёки жамғармага кетади. Агар 
даромаднинг усган қисми истеъмол қилинмаса у жамғармага қўйилган бўлади.