105
2Cu(CN)
2
---> 2CuCN + (CN)
2
CuCN + 3KCN ---> K
3
[Cu(CN)
4
]]
Ftoridlar, fosfatlar
Fe
+3
ni, tiosulfatlar
Ag
+1
, Pb
+2
, Fe
+3
, Cu
+
2
ni niqoblashda
qo‘llaniladi.
[Ag
2
(S
2
O
3
)]
4-
, [Pb(S
2
O
3
)
3
]
4-
, [Fe(S
2
O
3
)
2
]
-
CuSO
4
+ Na
2
S
2
O
3
---> CuS
2
O
3
+ Na
2
SO
4
4CuS
2
O
3
--->2Cu
2
S
2
O
3
+ S
4
O
6
-2
Cu
2
S
2
O
3
+ Na
2
S
2
O
3
---> Na
2
[Cu
2
(S
2
O
3
)
2
]
Gidroksilamin bir ion bilan komplеks hosil qilsa, ikkinchisi bilan oksidlanish va
qaytarilish rеaktsiyasida qatnashadi.
Ionni tabiatiga qarab gidroksilamin ham oksidlovchi ham qaytaruvchi bo‘lishi
mumkin. Masalan,
Fe
+3
ni qaytarishi va
AsO
2
-
, SbO
2
-
ni oksidlashi mumkin.
Tiomochеvina
vismut, tеmir,
surma
(Sb
+3
),
kadmiy,
simob,
kumush,
qo‘rg‘oshinni; glitsеrin, vismut, kadmiy ionlarini niqoblashda ishlatiladi.
Halal beruvchi ionlarni niqoblashda qo‗llaniladigan reaktivlar
Zaharli metall kationlarini kasrli usulda tahlil qilishda halal beruvchi ionlarni
niqoblash uchun sianidlar, ftoridlar,
fosfatlar, tiosulfatlar, tiomochevina va boshqa
reaktivlar qo‗llaniladi.
1
.
Sianidlar
.
Sianidlarni qo‗llash ularni halal beruvchi Cu
+2
, Co
+2
, Fe
+2
, Fe
+3
,
Ni
+2
, Zn
+2
, Cd
+2
, Hg
+2
, Ag
+1
ionlari bilan turli
komplekslar hosil qilishiga
asoslangan:
[So(CN)
6
]
4-
, (Fe(CN)
6
]
4-
, [Fe(SN)
6
]
3-
, [Ni(CN)
4
]
2-
, [Zn(SN)
4
]
2-
, [Sd(SN)
4
]
2-
,
[Hg(CN)
4
]
2-
, [Ag(CN)
2
]
-
.
Misning sianidlar bilan kompleks hosil qilishi ikki bosqichda boradi. Dastlab mis
(II)ionlari qaytariladi, so‗ngra kompleks ion hosil bo‗ladi:
CuSO
4
+ 2KCN → Сu(CN)
2
+ K
2
SO
4
2Сu(CN)
2
→ 2CuCN + (CN)
2
;
CuCN + 2KCN → K
3
[Сu(CN)
4
]
106
Ionlarni niqoblashda sianidlarni keng qo‗llanilishi, kerak bo‗lganda ularning
komplekslaridan oson ozod qilish bilan tushuntiriladi.
Ta‘kidlash joizki, ionlarni niqoblash uchun sianidlarni qo‗llashda ayrim
cheklanishlar mavjud. Sianidlar zaharli birikmalar hisoblanadilar. Ularni nordon
eritmalarga qo‗shib bo‗lmaydi, chunki kislotalar ishtirokida
sianidlar parchalanib
uchuvchan va zaharli vodorod sianidini hosil qiladilar. SHu sababli sianidlar bilan
tajribalar, albatta, so‗ruvchi javon ostida bajariladi.
2
.
Ftoridlar
.
Ftoridlar ko‗pincha Fe
3+
ionlarini niqoblash uchun qo‗llaniladi. Fe
3+
ionlari bilan ftoridlar rangsiz barqaror komplekslar [FeF
6
]
3-
hosil qiladi.
3. Fosfatlar.
Fosfatlar ham kasrli usulda Fe
3+
ionlarini niqoblash uchun
qo‗llaniladi. Fosfatlar va fosfat
kislota nordon sharoitda Fe
3+
ionlari bilan rangsiz
komplekslar [Fe(RO
4
)
2
]
3-
hosil qiladi.
4. Tiosulfatlar.
Tiosulfatlar kumush, qo‗rg‗oshin, mis, temir va boshqa ionlarni
niqoblash uchun qo‗llaniladi. Mazkur ionlar bilan tiosulfatlar quyidagi
komplekslarni hosil qiladi: [Ag(S
2
O
3
)
3
]
4-
; [Pb(S
2
O
3
)
3
]
4-
; [Fe(S
2
O
3
)
2
]
-
.
Tiosulfatning mis ionlari bilan reaksiyasi ikki bosqichda boradi. Avval tiosulfatlar
Cu
2+
ni Cu
+
ionga qaytaradilar, so‗ngra kompleks hosil qiladilar:
CuSO
4
+Na
2
S
2
O
3
→ СuS
2
O
3
+Na
2
SO
4
;
4СuS
2
O
3
→2Su
2
S
2
O
3
+ S
4
O
6
2-
;
Сu
2
S
2
O
3
+ Na
2
S
2
O
3
→ Na
2
[Сu
2
(S
2
O
3
)
2
]
5. Gidroksilamin.
Gidroksilaminning niqoblash xususiyati bir turdagi ionlar bilan
kompleks birikmalar hosil qilishga va boshqa turdagi
ionlar bilan oksidlanish-
qaytarilish reaksiyasiga kirishiga asoslangan. Kobalt ionlari bilan gidroksilamin
[Co(NH
2
OH)
6
]
2+
kompleksini hosil qiladi. Gidroksilamin reaksiyaga kirishayotgan
ionlarning tabiatiga qarab oksidlovchi yoki qaytaruvchi bo‗lishi mumkin.
Gidrosilamin Fe
3+
ionlarini qaytaradi va AsO
2
-
hamda SbO
2
-
ionlarini oksidlaydi:
Fe
3+
+ NH
2
OH + 3OH
-
_→ Fe
2+
+ NO + 3N
2
O;
AsO
2
-
+ NH
2
OH → AsO
3
3-
+ NN
3
Ortiqcha giroksilaminni bartaraf etish uchun formaldegiddan foydalaniladi.
Formaldegid bilan gidroksilamin formaldoksim hosil qiladi:
NH
2
OH + NSNO → CH
2
=N-OH + N
2
O.
107
6. Tiomochevina
.
Tiomochevina
kasrli usulda vismut, temir
,
surma, kadmiy,
simob, kumush va boshqa ionlarni niqoblash uchun ishlatiladi va barqaror ichki
komplekslar hosil qiladi.
7. Glitserin.
Glitserin vismut, qo‗rg‗oshin, kadmiy va boshqa ionlar bilan
glitseratlar hosil qiladi:
OH
H
2
C
OH OH
M e
2 +
2 H
+
CH
CH
2
+
OH
H
2
C
O
O
CH
CH
2
+
Me
Ayrim ionlar (Su
+2
) bilan glitserinrangli birikmalar hosil qiladi. Mazkur
birikmalarning hosil bo‗lishi ionlarni aniqlashda qo‗llaniladi.
8. Kompleksonlar
(trilon B) miqdoriy tahlillarda keng ko‗lamda qo‗llaniladi.
Ammo ular kadmiy, kobalt, mis, temir, marganets, qo‗rg‗oshin, rux, magniy va
boshqa metall ionlarini niqoblashda ham qo‗llaniladi. Komplekson III mazkur ionlar
bilan reaksiyaga kirishib barqaror ichki komplekslar hosil qiladi. Metall ionlarining
valentligidan qat‘iy nazar komplekson ІІІular bilan 1:1
nisbatda reaksiyaga
kirishadi.Metall ionlari kompleksonlardagi vodorod ionlari almashinishi va azot
atomlari bilan metallarning koordinatsion bog‗ hosil qilishi hisobiga ichki kompleks
birikmalar hosil qiladi. Ikki va uch valentli metallarning kompleksonlar bilan hosil
qilgan ichki kompleks birikmalari tuzilishini quyidagi formulalardan ham ko‗rish
mumkin:
CH
2
CH
2
N
N
CH
2
C OO
-
CH
2
C OO
CH
2
C OO
CH
2
C OO
Me
CH
2
CH
2
N
N
CH
2
C OO
-
CH
2
C OO
CH
2
C OO
CH
2
C OO
-
Me
9. Limon kislotasi
va uning tuzlari (sitratlar) qator metall kationla- ri bilan
quyidagi ko‗rinishdagi barqaror birikmalarni hosil qiladi:
C
H
2
C
H
2
C
O
COO
COO
COO
Cu
Cu
C
H
2
C
C
O
COO
COO
Bi
O
C OOH
Kasrli
usulda limon kislota vismut, mis, temir(III), surma (III), kadmiy, simob,
kumush va boshqa ionlarni niqoblash uchun ishlatiladi.
