Reja: O’sishni boshqaruvchi fitogormonlar

Sitokinin va auksinlarning biokimyoviy xossalari va funksiyalari

Reja:

• O’sishni boshqaruvchi fitogormonlar
• Sitokinin biosintezi
• Sitokininlarning funksiyalari va xossalari
• Auksinlarning funksiyalari

Oʻsishni boshqaruvchi moddalar — oʻsimliklarning generativ va oʻsish jarayonlarini jadallashtiruvchi yoki sekinlashtiruvchi (susaytiruvchi) bir qator tabiiy va sintetik birikmalar. Oʻsishni tezlashtiruvchi moddalar (oʻsish stimulyatorlari) va oʻsishni toʻxtatuvchi moddalar (oʻsish ingibitorlari)ga boʻlinadi. Qishloq xoʻjaligi ekinlariga ishlov berishda qoʻllaniladi. Tabiiy oʻsishni tezlashtiruvchi moddalarga fitogormonlar, shuningdek, baʼzi vitaminlar; sintetik oʻstiruvchi moddalarga geteroauksin va uning analoglari, indolilmoy kislota va naftilatsetat kislota, maleinat kislota gidrozidi, suksinat kislota kiradi. Oʻsishni toʻxtatuvchi moddalarga oʻsimliklarda turli xil kimyoviy, biokimyoviy, fiziologik jarayonlar (urugʻning unishi, poya va uning ayrim qismlarining oʻsishi, barglarning toʻkilishi va boshqalar) tormozlanishida faol ishtirok etadigan moddalar kiradi. Tabiiy va sunʼiy oʻsish ingibitorlari farqlanadi. Tabiiy yoki endogen oʻsish ingibitorlariga abssizat kislota, skopoletin, eskuletin, kumarin, salitsil kislota, poksibenzoat kislota va boshqalar kiradi. Tabiiy oʻsish ingibitorlari oʻsimliklar kuzda oʻsishdan toʻxtab, tinim holatga oʻtish davrida ularning kurtak va urugʻlarida toʻplanadi. Koʻklamda oʻsish ingibitorlari miqdori keskin kamayadi. Sintetik oʻsish ingibitorlariga sianidlar, mishyakli preparatlar, gidrazin, simob va boshqalar ogʻir metallar kiradi. Ularning fitogormonlardan auksinlar, gibberellinlar va sitokininlar faolligini yoʻqotish xususiyatiga egaligi isbotlangan.
Sintetik Oʻsishni boshqaruvchi moddalarm. golland fitofiziologi F.Kegel tomonidan auksin moddasi (indolilatsetat kislota) sintez qilingandan keyin (1931—35) paydo boʻla boshladi. Keyinchalik auksin asosida bir qator yuqori biol. faol preparatlar sintez qilindi. Indolilmoy va naftilatsetat kislotalari Oʻsishni boshqaruvchi moddalarm. orasida eng yaxshi preparatlar hisoblanadi. Ekishdan oldin auksin, gibberellin va vitaminlar bilan namlanganda ekilgan urugʻning unib chiqishi tezlashadi, ildiz sistemasi yaxshi rivojlanadi, hosildorligi koʻpayadi. Dehqonchiliqda Oʻsishni boshqaruvchi moddalarm. suvli eritma, pasta, emulsiya, dust, aerozol bugʻ holida ishlatiladi. Ular oʻsimliklarning gullashini tezlashtirishda, koʻpchilik madaniy oʻsimliklarni qalamchadan koʻpaytirishda, har xil meva va rezavorlar mevalarini yiriklashtirishda qoʻllaniladi. Vegetatsiya davrida (gʻovlab ketish sharoitlari) ayrim ekinlarning oʻsishini toʻxtatish maqsadida sintetik oʻsish ingibitori — xlorxolinxlorid qoʻllaniladi.
Sitokininlar hujayra bo'linishini (sitokinez) rag'batlantiruvchi 6-aminopurin seriyali o'simlik gormonlari sinfidir. Sitokininlarning bu qobiliyati ularning o'simlik rivojlanishidagi asosiy funktsiyalari bilan bog'liq, masalan, kurtaklar apikal meristemani saqlab turish. Bundan tashqari, sitokininlarning fiziologik funktsiyalariga ozuqa moddalarini hujayra ichiga tashishni rag'batlantirish, lateral ildizlarning o'sishini inhibe qilish va barglarning qarishini sekinlashtirish kiradi . Molekulyar og'irlik (~ 5-20 kDa).
Sitokininlar o'simlik hujayralarining o'sishi va boshqa fiziologik jarayonlarda ishtirok etadi. Sitokininlarning ta'siri birinchi marta tamakida 1955 yilda Volk Skoog tomonidan aniqlangan.
Tabiiy sitokininlar - izopentinil, zeatin va 6-benzilaminopurin bilan ifodalangan 6-aminopurin hosilalari bilan bir qatorda o'simliklarda sitokinezni rag'batlantiradigan sintetik kelib chiqadigan feniluriyalar ham ma'lum - N, N'-difenilurea va tidiazuron (N-fenil-N'- (1,2, 3-tiadiazol-5-il) karbamid). Sitokininlar asosan ildizlarda, balki poya va barglarda ham sintezlanadi. Kambiy va boshqa faol boʻlinuvchi oʻsimlik toʻqimalari ham sitokinin sintezi joyidirFeniluriya tipidagi sitokininlarning o'simlik to'qimalarida tabiiy ravishda paydo bo'lishi ko'rsatilmagan. Sitokininlar mahalliy signal uzatilishi bilan bir qatorda uzoq masofali signal uzatilishida ham ishtirok etadi, ikkinchi mexanizm purin va nukleozidlarni tashish uchun ham qo'llaniladi.