Xorijiy mamlakatlar iqtisodiyoti va mamlakatshunoslik

(milliytexmologiyaga 
nosbatan) jalb etish; 
•
^
 
x
o
r
i
j
i
y
 
i
n
v
e
s
t
i
s
i
y
a
l
a
m
i
 
j
a
l
b
 
e
ichki iste'mol bazorimi 
to'yimtirish; aholiming bandlik 
darajasini oshirish va ishchi 
kuchiirting sifat ko'rsatkichlarini 
yaxshilash; 
Manba: Авдокушин Е.Ф. Свободные (специальные) экономичсскис зоны M., 1993 - 150—c. manbasi asosida muallif 
tomonidan tayyorlandi. 
iqtisodiyotni boshqarish, 
xaiqaro tadbirkorlik, 
zamonaviy bozor 
oqtosodoyoti sohasida 
jaxon tajribasgnt 
o'zlashtirish; 
bozor inffratuzilmasi 
muassasaiarini rivojlantirish; 
"depressov rayonlami* jadal 
rivojiaintirish va boshqalar. 
10 

---

Erkin iqtisodiy zonalarga xorijiy kapitalni jalb etishning iqtisodiy mexanizmi 
xususiyatlari quyidagilardan iborat: 
1.
uskunalar, 
xom-ashyo va ishlab chiqarishning boshqa tashkil 
etuvchilari, importini bojxona bojlaridan to‘la yoki qisman ozod etish; 
2.
foydaga solinayotgan soliqlarga imtiyozlar joriy etish; 
3.
daromad solig‘idan to‘la yoki qisman ozod qilish; 
4.
eksport imtiyozlarini joriy etish va mamlakatning boshqa sohalaridan olib 
kelinadigan uskunalar, xom-ashyo va ishlab chiqarishning boshqa tashkil etuvchilarini 
rag‘batlantirish; 
5.
eksportga imtiyozli shart—sharoitlar joriy etish; 
6.
maxalliy soliqlardan ozod qilish; 
7.
xorijiy 
investisiyalarning barcha shakllariga ruxsat berish; 
8.
eksport 
va importni imtiyozli litsenziyalash; 
9.
foydani 
erkin o‘zlashtirishga imkoniyat yaratish; 
10.
erkin iqtisodiy zonada milliy valyutaning qisman yoki to’liq erkin 
almashuvini ta’minlaydigan alohida valyuta rejimini joriy etish; 
11.
kommunal 
xizmat, transport tariflari uchun pasaytirilgan ijara 
to‘lovlarini taqdim etish; 
12.
jadallashtirilgan amortizatsiyani joriy etish; 
13.
zamonaviy 
bozor 
infratuzilmasini 
hamda 
xizmatlar 
tarmoqlarini barpo etish; 
14.
xorijiy va aralash korxonalarga davlat kafolatlari va imtiyozlarini 
taqdim etish va boshqalar. 
Chet el tajriba shuni ko‘rsatadiki, erkin iqtisodiy zonalarni tashkil qilishda quyidagi 
sharoitlar bo‘lishi zarur: 

---

1)
erkin iqtisodiy zonalar tashkil etilayotgan mamlakatlarda va mintaqalarda siyosiy 
barqarorlik; 
2)
erkin iqtisodiy zonalar huquqini belgilab beruvchi barqaror qonuniy asos; erkin 
iqtisodiy zonalar tabiiy-geografik sharoitlarining qulay bo‘lishi, agro- iqlimiy 
resurslarning mavjud bo‘lishi, qo‘shni iqtisodiy xududlarning u bilan bog‘liq 
bo‘lishi, transport magistrallariga yaqin bo‘lishi; 
3)
aloqa, transport, ijtimoiy sharoitlar, energetikaning yaxshi rivojlangan infratuzilmasi; 
erkin iqtisodiy zonalarga xizmat ko‘rsatadigan rivojlangan tijorat infratuzilmasi 
(banklar, konsalting va yuridik firmalar, auditorlik tashkilotlari transport xizmatlari); 
4)
erkin iqtisodiy zonalar ma’muriy boshqaruvida samarali tuzilmaning mavjudligi. 
Ayni vaqtda erkin iqtisodiy zonalar ushbu hududga investisiyalar kiritayotgan 
sarmoyadorlar uchun ham foydali bo‘lib, bu eng avvalo quyidagilarda o‘z aksini topadi: 
❖
sarmoyadorlar ushbu hududda joriy etilgan imtiyozli soliqlar tufayli o‘z foydalarini 
maksimallashtirish imkoniyatiga ega bo‘ladilar; 
❖
erkin iqtisodiy zonalarda uskunalar, xom ashyo va ishlab chiqarishning boshqa 
tashkil etuvchilari importining bojxona bojlaridan to‘la yoki qisman ozod etilishi 
kam xarajatlar evaziga uskunalarni olib kirish va o‘rnatish imkoniyatini beradi; 
❖
eksportga imtiyozli shart — sharoitlar joriy etilishi tufayli eksport mahsulotlarining 
tannarxi pasaytirishga imkoniyat paydo bo‘ladi; 
❖
erkin iqtisodiy zonalarda xorijiy investisiyalarning barcha shakllaridan foydalanish 
imkoniyati vujudga keladi; 
❖
xorijiy sarmoyadorlarda erkin iqtisodiy zonalardan olingan foydani erkin 
o‘zlashtirish imkoniyati yaratiladi; 
12 

---

❖
erkin iqtisodiy zonada milliy valyutaning qisman yoki to‘liq erkin almashuvini 
ta’minlash valyuta opratsiyalarini erkin amalga oshirishga shart —sharoit yaratadi; 
❖
erkin iqtisodiy zonalardagi arzon ishchi kuchi tufayli o’z mahsulotlari tannarxini 
pasaytirish va ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirishga erishadilar. 
Ko‘plab mamlakatlarda, xususan, Xitoy, Gonkong, Tayvan, Irlandiyada mazkur masala 
konstitusion darajada hal etilgan bo‘lib, ushbu mamlakatlar konstitutsiyasining ayrim 
moddalarida erkin iqtisodiy zonalar tashkil etish masalasi qayd etilgan. Shuningdek, 
jahonning deyarli barcha mamlakatlarida erkin iktisodiy zonalar to‘g‘risida qonunlar qabul 
qilingan. O’zbekistonda ham "Erkin iqtisodiy zonalar to’g‘risida" qonun qabul qilingan 
bo‘lib, unda erkin iqtisodiy zonalarni tashkil etish tamoyillari, usullari, erkin iqtisodiy 
zonalarga sarmoya kiritayotgan xorijiy investorlarning huquq va majburiyatlari o‘z aksini 
topgan. 
Erkin iqtisodiy zonalarni tashkil qilishda davlat o'z oldiga turli vazifalarni qo'yadi. 
Ba'zi bir davlatlar esa, ushbu zonalar orqali konkret mintaqaviy muammolarini hal etishga 
harakat qiladilar. Bu mamlakatlar iqtisodiyoti ko'p hollarda kutilgan ishsizlik bilan, 
ijtimoiy- iqtisodiy rivojlanishning past darajasi bilan, ishlab - chiqaruvchilari va 
iste'molchilar qiziqishi hamda ularning himoyasi bilan bog'liqdir. Boshqa davlatlarda erkin 
iqtisodiy hududlar o'z ishlab - chiqarishining raqobatbardoshligini oshirishda ilg'or xorijiy 
texnologiyalardan va boshqarish tajribalaridan hamda jamg'arma vositalaridan samarali va 
keng foydalanmoqdalar. Erkin iqtisodiy hududlarda yaratilgan imkoniyatlar har ikki tomon 
manfaatlariga mos keladi.