«Ўзбекистон темир йўллари» датк

ℓ

2

 = 0,3

ℓ

1

 (2.1,v-

rasm).  

Konstruktiv shakliga ko’ra plitali, qovurg’ali va qutisimon oraliq 

qurilmalar farqlanadi (2.1-rasm, 1, 2, 3, 4). 

Armaturalash turiga ko’ra – zo’riqtirilmaydigan armaturali (2.1-rasm, 1, 2, 

6, 7) hamda  zo’riqtiriladigan armaturali (2.1-rasm,  3, 4, 5) konstruksiyalarga 

bo’linadi.  Тemir  yo’l  va  avtoyo’l  ko’priklarida  sterjenli  zo’riqtiriladigan 

armaturali betonni qisman zo’riqtirib qo’llashga ruhsat etiladi. Bunday oraliq 

qurilmalarda betonning yoriqbardoshligi doimiy yuklar ostida ishlashida 

ta’minlanadi. Harakatlanuvchi vaqtincha yuk ularda oraliq qurilmaning 

---

 

20 

cho’zilgan zonada yoriqlar paydo bo’lishiga olib keladi. Ishchi armaturani tortib 

taranglash kuchi shunday tanlanadiki, betondagi yoriqning ochilishi, 

armaturada korroziyani keltirib chiqaradigan chegaraviy qiymatidan kamroq 

bo’lsin. Yuk ko’prikdan tashqariga chiqib ketishi bilan yoriqlar berkiladi. 

Ishlarni amalga oshirish usuli bo’yicha, ko’prik qurilish joyida bunyod 

qilinadigan quyma (monolit) (2.1-rasm,  6,  7); zavodda yoki poligonda 

yasaladigan yig’ma (2.1-rasm,  1,  2,  3); yig’ma-quyma oraliq qurilmalar 

farqlanadi. Oxirgi holatda oraliq qurilma, quyma o’rnatmalar bilan 

barlashtiriladigan yig’ma elementlardan iboratdir. Oraliqlari 40  m  va undan 

ortiq bo’lgan oraliqlarga ega temirbeton ko’priklarni bunyod qilishda, qoidaga 

ko’ra, ortiqcharoq bikrlikka ega bo’lgan qutisimon kesimli to’sinlar (2.1-rasm, 

4) qo’llaniladi. 

 

 

 

2.1-rasm. Qatnov ballast uzra  bo’lgan temirbeton oraliq qurilmalarning  

to’sinli tizimlari va eguvchi momentlarning epyuralari: a – uzluklilardagi;  

b-c – konsollilardagi; 1 - 7 – ko’ndalang kesimlarning turli xillari 

 

Тemir  yo’l  ko’priklari  uchun  uzunligi  16,5  m  gacha  bo’lgan  oraliq 

qurilmalar, qoidaga ko’ra, zo’riqtirilmaydigan armaturali oddiy temirbetondan, 

zo’riqtirilgan  armaturali  yirik  oraliqlarda  esa  –  ihtisoslashgan  zavodlar  va 

poligonlarda  turkumiy  loyihalar  bo’yicha  yasaladi.  Oraliq  qurilmalarning  har 

xil  o’lchamlilarini  qisqartirish  uchun,  ular  unifikatsiyalanadi.  Oraliq 

---

 

21 

qurilmalarning turli detallari ham – armatura o’ramlari, to’rlari, trotuar bloklari, 

panjara-to’siqlari, suv qochirish detallari, tayanch qismlari, gidroizolyatsiya va 

hokazolar 

unifikatsiyalanadi

. 

Хolbuki, 

butkul 

unifikatsiya 

va 

optimallashtirishga erishishning amalda iloji yo’qligi sababli, barcha temirbeton 

oraliq qurilmalar seriyalarga bo’lingandir

. Тipovoy oraliq qurilmalarning asosiy 

tafsilotlari 2.2-2.5-rasmlarda keltirilgan. 

 

2.2-rasm. Plitali temirbeton oraliq qurilma: a – umumiy ko’rinish;   

b – bo’ylama qirqim; v – ko’ndalang qirqim 

 

Kenglik amalda o’zgarishsiz qolmoqda, uni yangi ko’priklar uchun to’ppa-

to’g’ri uchastkalarda 418  sm, almashtirishda esa –  400 (418)  sm  ga teng deb 

qabul qilmoq lozim. Bitta blok plitasining kengligini mos tarzda 208  sm  yoki 

199  sm  ga teng deb qabul qilmoq lozim. Chaqiqtoshni uni tozalagich 

mashinalar vositasida mexanizatsiyalashgan tozalovi ko’zda tutiladigan temir 

yo’l uchastkalarida oraliq qurilma bitta bloki plitasining kengligini 257  sm  ga 

(to’ppa-to’g’ri uchastkadagi ko’prik) hamda 279  sm  ga (radiusi R  > 300  m 

bo’lgan egrilikdagi ko’prik) teng qabul qilmoq lozim. Chaqiqtoshtozalagich 

mashinalarni o’tishida to’sinlararo masofa 240  sm  gacha orttirilishi kerak. 

Ballast koritasi plitasining qalinligini kamida 15  sm  (qovurg’alar aro zonada) 

hamda konsollarning uchlarida –  kamida 10  sm  qabul qilinadi. Oraliq qurilma 

bloki tashqi bortchasining balandligi foydalanish sharoitlariga bog’liq holda 35 

sm  dan 70  sm  gacha o’zgaradi. Gidroizolyatsiyani to’ldirib berkitish uchun 

zarur bo’lgan ichki bortcha suv qochirish bir tomonlama bo’lganida ko’zda 

tutilmaydi. 

Plitali oraliq qurilmalarning ichi kavak bloklarida qovurg’alar va tepadagi 

plitalar qalinligi kamida 10  sm, pastki plitalar qalinligi kamida 12  sm  qabul 

qilinadi

.  Тemir  yo’l  ko’priklarining  qovurg’ali  oraliq  qurilmalarida  qovurg’a 

qalinligi unda armatura o’ramlarining mavjud emasligida kamida 12  sm  va 

ularning mavjudligida esa kamida 15  sm  bo’lishi kerak. Qutisimon oraliq 

qurilmalarda ushbu qalinliklar, shuningdek  pastki plitalarning qalinliklari mos 

tarzda kamida 15 va 18  sm  belgilanadi. Quyma (monolit) trotuarlarning eng 

---

 

22 

kam qalinligi 8  sm, yig’ma (yechma) trotuarlarning eng kam qalinligi 6  sm. 

Diafragmalar va bikrlik qovurg’alarini kamida 10  sm  qilib belgilamoq lozim. 

Zo’riqtirilmaydigan ishchi armaturalar uchun betonning himoya qatlami kamida 

3  sm; zo’riqtirilmaydigan xomutlar uchun –  kamida 2  sm; zo’riqtiriladigan 

armatura uchun – kamida 4 sm; zo’riqtiriladigan xomutlar uchun – kamida 3 sm 

bo’lishi kerak. 

Armatura sterjenlari aro masofa quyidagicha belgilanadi: bir qatorda 

joylashtirishda kamida 4  sm; ikki qatorda –  kamida 5  sm; armaturani uch va 

undan ortiq qatorda joylashtirishda –  kamida ikki diametrga teng (yoki 5  sm). 

Armaturaning siqilishib joylashtirilishida ikki yoki uch sterjenlab tirqishsiz 

guruh-guruh qilish ruhsat etiladi. Bunday hollarda sof oraliq mos tarzda kamida 

5…6  sm  bo’lmog’i lozim. Davriy profilli armatura sterjenlari, shuningdek 

sterjenlarning (shu jumladan silliqlarining ham) uchlari payvandli to’rlarda 

uchlari bo’yicha ilmoqlarga ega bo’lmasligi mumkin. Cho’zilgan zonada 

joylashtiriladigan silliq sterjenlar o’z uchlarida ilmoqlarga ega bo’lmog’i lozim. 

Bukmalarni egiluvchi konstruksiyaning siqilgan zonasida ankerlamoq lozim. 

Cho’zilgan zona  bo’ylama armatura sterjenlarini tayanch qism o’qi ortiga 

sterjenning kamida 10 diametriga teng masofaga o’tkazish zarur

. Тo’sining yon 

sirtlariga tutashadigan chetki sterjenlarni to’sinning boshi va oxirida 90° 

burchakka bukmoq hamda uning tepa uchini to’sin balandligining yarmigacha 

davom ettirmoq lozim. Zo’riqtirilgan armatura tashqi yoki ichki ankerlarga ega 

bo’lishi kerak. 

Plitalarning taqsimlovchi armaturasi 25  sm  dan ortmaydigan qadam bilan 

o’rnatiladi. Plitalar ishchi armaturasining qadami 15  sm  dan ortiq qilib 

belgilamaslik kerak. Uzlukli to’sinlar qovurg’alaridagi xomutlarning (ularning 

balandligiga teng tayanch oldi uchastkalaridagi) qadamini ko’pi balan 10  sm; 

bosh va oxirgi uchastkasining chegarasidan oraliqning ¼ qismigacha –  ko’pi 

bilan 15 sm, oraliqning ¼ qismidan uning yarmigacha – ko’pi bilan 20 sm qabul 

qilmoq tavsiya etiladi. Plitali oraliq qurilmalarda to’sining boshi va oxiridan 

uning oralig’i 1/4 qismigacha xomutlarning qadami ko’pi bilan 15  sm, 1/4 

oraliqdan uning o’rtasigacha –  25  sm  bo’lishi kerak. Ayrim to’rlar bo’ylama 

sterjenlarining kamida 30 diametri uzunligida o’zaro ustma-ust o’tkazib 

tutashtiriladi. Issiq ishlov berib puxtalangan sterjenli armatura, qoidaga ko’ra, 

jilvirli doira vositasida choklar zonasidagi kuchlanishlarning konsentratorlarini 

kontakt payvandlovi yordamida bartaraf etib tutashtiriladi. Payvandli 

choklarning miqdori kesimning cho’zilgan zonasidagi ishchi armatura umumiy 

miqdorining 25% idan oshmasligi kerak. 

Oraliq qurilmalar ko’ndalang kesimining yakuniy geometrik o’lchamlari, 

ishchi armaturaning miqdori va zo’riqtirilgan armaturaning oldindan 

kuchlantirish zo’riqishini, yuqorida bayon qilingan konstruktiv talablarni 

e’tiborga olgan holda tegishli hisob-kitoblar bilan aniqlanadi.