Эргашходжаева ш. Д

Ц = f (Р1, Р2,..., Рn), 
бу ерда 
Рi
– нархга таъсир этувчи 
i
кўрсаткич. 
Регрессия 
тенгламасига 
янги 
маҳсулот 
кўрсаткичлари 
қийматини қўйиб, маълум даражада аниқлик билан янги маҳсулот нах 
даражасининг ишончлилик даражасини аниқлаш мумкин. Тахминий 
усулларнинг асосий камчилиги маҳсулот кўрсаткичлари ва нарх 
ўртасида сифат ўзгаришларини ҳисобга олиш имкони йўқлиги 
ҳисобланади, бу эса кўп ҳолларда чуқурр инноватив маҳсулотлар 

---

66 
ишлаб чиқишда ўринга эга бўлмоқда. Уларга ўхшаш бошқа маҳсулот 
бўлмаган ўзига хос ноѐб маҳсулотлар учун илк босқичларда нарх 
белгилашнингн ягона усули экспертлар усули ҳисобланади. Энг 
оммавий экспертлар усули "Дельфи" усули ҳисобланади. "Дельфи" 
усули бўйича экспертлар сўрови жараѐни бир неча босқичдан иборат 
бўлади. 
1-босқич. Ишчи гуруҳини шакллантириш. 
Ишчи гуруҳнинг вазифаси экспертлар сўрови жааѐнини ташкил 
қлиишдан иборат. 
2-босқич. Экспертлар гуруҳини шакллантириш. 
"Дельфи" усулига мувофиқ экспертлар гуруҳи ушбу соҳадаги 
10-15 та мутахассисдан иборат бўлиши лозим. Экспертлар чуқур 
билимга эгалиги анкета сўрови ўтказиш, ушбу мутахассиснинг илмий 
ишларига мурожаатлар сони, ўзини ўзи баҳолаш варақаларидан 
фойдаланиш йўли билан аниқланади. 
3-босқич. Саволларни ифодалаш. 
Саволларни ифодалаш аниқ ва бир маънода талқин қилинадиган 
бўлиши, бир маъноли жавобларни кўзда тутиши лозим. 
4-босқич. Экспертиза ўтказиш.
"Дельфи" усулида сўров ўтказишнинг бир нечта қадамлари 
такрорланиши кўзда тутилади. Биринчи сўров якунларига кўра энг 
кескин, «бидъат деб қараладиган» фикрлар ажратилади, бу фикрлар 
муаллифлари келгусидаги мунозаралар билан ўз нуқтаи-назарини 
асослаб беради. Бу бир томондан, барча экспертларга энг кескин 
нуқтаи-назарлар тарафдорларининг далилларини эътиборга олиш, 
бошқа томондан эса – уларга яна бир бор ўз нуқтаи-назарини ўйлаб 
чиқиш ва қўшимча равишда асослаб бериш ѐки воз кечиш имконини 
беради. Мунозарадан кейин экспертларга муҳокама якунларини 
эътиборга олиш учун имконият тақим этиш мақсадида сўров яна бир 
марта ўтказилади. То экспертларнинг нуқтаи-назарлари мос 
келмагунга қадар шу тарзда 4-5 марта такрорланади. 
5-босқич. Сўровга якун ясаш 
"Дельфи" усули бўйича экспертларнинг якуний фикри сифатида 
медиана, яъни тартибга солинган фикрлар қаторидаги ўртача қиймат 

---

67 
қабул қилинади. Агар жавоблар катта-кичиклиги бўйича тартибга 
солинган қатор (масалан, инновацион маҳсулот нархи ҳақидаги 
саволга жавоблар) ўз ичига
n
қийматларни: Р1, Р2,…, Рn олса, сўров 
натижалари бўйича якуний баҳолаш сифатида қабул қилинадиган 
М
қуйидаги тарзда аниқланади: