“transport tizimlari va inshoatlari” kafedrasi “Qurilish materiallari va buyumlari”

Beton qorishmasining qoliblanuvchanligi
Qoliblanuvchanlik yoki qulay joylashuvchanlik deganda beton qorishmasini kam 
energiya saflagan holda berilgan shaklni, zichlanish darajasini va betonlanadigan buyum 
yoki inshootlarni har bir nuqtasida bir jinsli strukturani ta’minlash qobiliyati tushuniladi.
Yengil beton qorishmasining qulay joylashuvchanligini uning strukturasi va 
harakatlanuvchanlik darajasi bilan baholash mumkin. 
 
Yengil beton qorishmasining tasniflanishi 
 
3 - jadval
 
Qorishma 
Qulay joylashuvchanlik ko‘rsatgichlari
Harakatlanuvchanlik, sm
Qattiqlik, sekund 
Quyma 
> 15 
- 
Harakatlanuvchan 
15-3 
- 
Kam harakatlanuvchan 
3-1 
30 gacha 
Yumshoq - qattiq 
0 
30-60 
Qattiq 
0 
60-100 
Juda qattiq 
0 
> 100 
2. Beton qorishmasining qatlamlanishini aniqlash
V.G. Dovjik va V.A. Dorfning ma’lumotlari bo‘yicha, qorishmani tarkibi va 
keramzitning hajmiga ko‘ra massasining farqi hamda keramzit hajmining kattaligiga mos 
ravishda to‘yinish koeffitsenti qanchalik kichik bo‘lsa keramzitbeton qorishmasining 
qatlamlanishi shuncha yuqori bo‘ladi. Qorishmali tarkibning 
qovushqoqligi oshgan sari qatlamlanish kamayadi.
Shunday qilib beton tarkibida g‘ovakli yirik to‘ldirgich 
miqdori oshirilsa – bu tebratish vaqtida qatlamlanishni oldini 
olishning samarali usullaridan biridir. 
1 – rasm
. 1- voronka, 2 – yuqorigi silindr, 3 – pastki silindr 
 
Beton qorishmasining qatlamlanishi ikki silindrdan 
(1 - 
rasm)
(yuqori va pastki) tashkil topgan asbob yordamida aniqlanadi. 
Asbob tebranma maydoncha ustiga o‘rnatib maxkamlanadi. Beton 
qorishma voronka orqali ustma-ust o‘rnatilgan silindrning 
balandligigacha to‘ldiriladi. So‘ngra qorishma 20 marta po‘lat 
sterjen bilan shibbalanadi va tebranma maydoncha ishga tushiriladi. 
Konusning cho‘kishi 1 sm bo‘lgan qorishma 30 sekund, qolgan 
qorishmalar esa ikki marta ko‘p tebrantirilishi lozim, lekin 120 sekunddan oshmasligi 
kerak. Qorishma tebratilgandan so‘ng ortiqchasi metal plastinka yoki pichoq bilan kesib 
tashlanadi. Keyin yuqorigi silindr yechib olinadi va qorishmaning massasi aniqlanadi, 
so‘ng pastki silindrdagi qorishma massasi aniqlanadi.
Yengil beton qorishmasining qatlamlamlanish ko‘rsatkichi quyidagi formula bilan 
hisoblanadi; 
K
q 
=
100
)
(
2
ю
п
ю
п






;

---

Bu yerda; σ
p 
– pastki silindrdagi qorishmaning massasi, g; 
σ
 yu 
– yuqori silindrdagi qorishmaning massasi, g. 
Qatlamlanish ko‘rsatkichi ikki marta aniqlangan natijalardan 1 % gacha bo‘lgan 
aniqlikda hisoblanadi. 
Sinov natijalari quyidagi jadvalga yoziladi; 
Tajriba
 
raqami
 
Pastki silindrdagi 
qorishmaning massasi, 
σ
p
, g. 
Yuyuqori silindrdagi 
qorishmaning massasi, 
σ
yu
, g. 
Yengil beton qorishmasining 
qatlamlanish ko‘rsatkichi 
K
q 
=
100
)
(
2
ю
п
ю
п






; %.
 
1 
 
 
 
2 
 
 
 
Sinov natijlarining o‘rtacha arifmetik qiymati; 
 
Beton qorishmasining optimal qulay joylashuvchanligi betonlanadigan buyumning turi va 
qoliplashda zichlash usuliga bog‘liq (4-jadval). 
Yengil beton qorishmasining tavsiya qilingan qulay joylashuvchanligi 
4-jadval