Abulgozi bahodirxonning shajarayi turk asarida atoqli otlar

Qipchoq: “….otini Qipchoq qo’ydi qadim turk tilinda ichi bo’sh yo’g’ochni 
qipchoq derlar erkandur. Aning uchun ul o’g’lon yog’och ichinda tug’di teb, otin 
qipchoq qo’ydilar. Bu vaqtda ham ichi bo’sh yog’ochni qipchoq deytururlar. Qora 
xalqning tili kelmasligidan qofni chim o’qiy tururlar”. 
Umoq: “Umoqning ma’nosi so’ngak temak bo’lur. Turk xalqi bir kishidin 
so’rsa aytur. “Umoqing ne turur”,-der. So’ngaking ne turur temak bo’lur”.
Ko’kcha: “Avvalg’ining oti Ko’kcha. Xalq ani tangrining beti derlar edi”. 
Ikkinchi turkum etimologik talqinlarga quyidagi izohlarni keltirish mumkin.
Qayinning ma’nosi mahkam temak bo’lur. 
Bayotning ma’nosi davlatli temak bo’lur. 
Alqa evlining ma’nosi muvofiq temak bo’lur. 
Yozirning ma’nosi ellar aqasi temak bo’lur.
Yobirning ma’nosi oldig’a har nimarsa uchrasa ani yiqor temak bo’lur. 

---

41 
Mana shu tarzda 25 dan ortiq nomlar ma’nosi izohlangan.
“Shajarayi turk” tilida anchagina mo’g’ulcha antropinimlar mavjud bo’lib, 
ularni turkiy til materiali asosida izohlab bo’lmaydi. Chunki, ular zaminida yotgan 
turdosh leksemalar qadimiy mo’g’ul yoki oltoy tillarga mansubdir. Aslida bu 
ismlar mo’g’ul onomastikasining materiallari bo’lib, ularni batafsil tahlil qilish 
mo’g’ul onomastikasi mutaxasisslarining vazifasidir. Demak, “Shajarayi turk” 
tilidagi mo’g’ulcha antroponimlar bu asar tiliga tarixiy voqealarning talqini 
munosabati bilan kiritilgan ekzotik nomlardir va ular bevosita turkiy 
antroponimiya, jumladan, o’zbek nomshunosligining tadqiqot obyektiga kirmaydi. 
Shu tufayli ham biz asar tilidagi mo’g’ulcha ismlar qatlamini keng tahlil qilishdan 
o’zimizni tiyamiz. 
Shu bilan birga, mo’g’ulcha ismlarning ma’nolariga doir Abulg’ozi qayd 
qilingan ba’zi etimologik ma’lumotlarni keltirib o’tishni lozim topamiz. Bular 
quyidagilar:
- Qayon ismi: “Qayonning ma’nosi, seliki tog’din kuch birlan yildan quyiga 
kelgay. Elxonning o’gli kuchli tez kishi erdi. Aning Qayon derlar erdi”. 
Suqut ismi: “Bir kecha yarim oqshomda erkak o’g’lon tug’urdi. Otasining 
po’stinining etakindin kesib oldi. Taqi o’g’lonni chirmab uning keyinida yulg’un 
ichinda eltur qo’ydi. Erta otasi tahorat sindirg’ali bordi ersa o’g’lon ovozi keldi. 
Borib ko’rdi o’zining po’stinin tanidi. Taqi ko’tarib onasi qatig’a olib keldi. Onasi 
saqladi o’g’longa suqut ot qo’ydilar. Mo’g’ul yulg’unni suqay der. Yulg’unli 
temak bo’lur”.