Ў збекистон р еспубликаси о лий ва ўрта махсус таълим вазирлиги том он и д ан олий ўқув ю ртлари

Гидравлик боғловчи моддалар
Сув, нам ва қуруқ шароитда қотиш хусусиятига эга бўлган 
гидравлик боғловчиларга гидравлик оҳак, портландцемент ва унинг 
турлари ҳамда махсус тампонаж, кенгаювчан, киришмайдиган, 
рангли, глинозем цементлар киради. Бундай цементларни гидрав­
лик шароитда қотиш даражасини ифодаловчи кўрсаткич уларнинг 
гидравлик модулидир. У боғловчиларнинг кимёвий-минерологик 
таркибига ҳамда хоссаларига боғлиқ. Гидравлик модул (т) боғ- 
ловчи таркибидаги асосий оксид (С аО ) нинг ундаги нордон 
оксидлар йиғиндисига бўлган нисбати орқали топилади (%):
СаО
т ~ SiO + A h O ,+ F eiO
, '
2
-
-
Ҳар бир гидравлик боғловчи моддалар ўзининг модулига эга. 
Аксарият ҳавойи боғловчиларнинг гидравлик модули гидравлик 
боғловчилардан анча катта бўлади. Масалан, оҳак асосан оҳактош 
ва қисман тупрокдан ташкил топгани сабабли, унинг гидравлик 
модули 9 дан кам бўлмайди. Ҳавойи оҳакнинг гидравлик хоссаси 
жуда кичик, мустаҳкамлиги эса 28 кун қотгандан кейин, ўртача
0,4 МПа га тенг. Гидравлик оҳакда m = l,7 —9, романцементда эса 
m < l,7 бўлади. Илмий асосда таркиби ҳисобланган ва шунга кўра 
танлаган оҳактош билан тупрокди таркибнинг гидравлик модули 
1,9—2,4 га тенгдир, яъни романцементники билан баравардир. 
Аммо, физик-механик хоссаларига кўра портландцемент роман- 
цементга қараганда анча юқори. Бунга сабаб романцемент ва 
гидравлик оҳакни олишда куйдириш ҳарорати эриш ҳароратидан 
кичик, яъни 1000°С дан ортмайди. Натижада, мустаҳкамлиги катта 
бўлмаган силикат ва алюминат кальцийлари ҳосил бўлади. Порт- 
ландцементни олиш технологиясига кўра хом ашё таркибидаги 
бир қисм моддалар 1450°С да эриб суюқ ҳолатга ўтади ва реакция
251

---

натижасида уч кальцийли силикат ҳосил бўлади. Бу минерал порт- 
ландцементнинг гидравлик хусусиятини яхшилайди, мустаҳкам- 
лигини эса кескин оширади. Ҳавойи оҳак ва романцементнинг 
гидравлик хусусиятини яхшилаш керак бўлса, унинг гидравлик 
модули 9 дан 2 гача камайтирилади.