Ensiklopediyasi

KEMIRUVCHILAR
M itti, u z u n lig i 5 s a n tim e tr va o g 'irlig i b ir 
n e c h a g ra m m k e la d ig a n s ic h q o n h a m d a
uzu n lig i bir m etr, o g 'irlig i 30 k ilo g ra m m k e la ­
d ig a n q u n d u z ; c h a q q o n tiy in v a q o 'p o l, 
h a m m a y o g 'i tik a n li ja y r a ; d a ra x td a u m ri 
o 'ta d ig a n o lm a x o n va b e s o 'n a q a y c h o 'l 
su g 'u ri; ja z ira m a sa h ro va c h o 'lla rd a y a s h a y ­
d ig a n q o 's h o y o q va m a k o n i s o v u q tu n d ra
b o 'lg a n le m m in g ; b u ru n d u q va n u triya ... B ir 
q a ra s h d a k a tta -kich iklig i, ko 'rin ish i, y a s h a s h
ta rzi tu rlic h a b o 'lg a n bu h a y v o n la r o 'rta s id a
q a n d a y o 'x s h a s h lik b o 'lish i m u m kin , deg a n
savol tu g 'ila d i.
U larning ham m asi kem iruvchilardir. M ana, 
n o m in in g o 'z id a n u la rn in g q a n d a y o v q a tla - 
n ishi k o 'rin ib tu rib d i. K e m iru v c h ila r a s o sa n
o 'sim lik bilan ovqatlanadi. Ularni aniqlashdagi 
en g b irin c h i b e lg i tis h id ir. K e m iru v c h ila rd a
q oziq tish yo 'q , lekin k u ra k tis h la ri yirik, q a t­
tiq va ju d a o 'tkir. H a d e b « is h la y v e rg a n id a n »
tis h i y e d ir ila v e r a d i, a m m o y a n a o 's a d i. 
T ishlari qattiq o 'sim liklarni yeyish g a m oslash- 
gan. K e m iru v c h ila rn in g k o 'p g in a tu rla ri, a y ­
niqsa s ic h q o n la r yirtqich qushlar, birinchi gal- 
d a b o y q u s h la rg a y e m is h . U la rn i m o 'y n a li 
h a y v o n la r - t u lk i, s u v s a r v a q u n d u z , 
s a s s iq k o 'z a n va la tc h a la r ham tu tib ye ydi. 
A g a r ke m iru vchila r qirib tashlansa, bu yirtqich
h a y v o n la r o ch likd a n nobud bo'ladi. K e m iru v­
c h ila rn in g a y rim la ri q im m a tb a h o m o 'y n a li 
h a y v o n la r h iso b la n a d i. T iyin va q u n d u z , o n ­
datra ham da nutriyaning terisi ayniqsa qadrla- 
nadi.
KENGURU
A v s tra liy a g a b irin ch i b o 'lib b o rg a n y e v ro - 
palik s a y yo h la r qornid a g i m axsus xa ltach a da
b o la sin i olib y u ra d ig a n , s a k ra b h a ra k a t q ila - 
digan g'alati hayvonni ko'rib hayratlanishgan. 
S h u n d a b ir s a y y o h m a h a lliy a h o lid a n «Bu 
hayvonning nom i nim a?» deb so'rabdi. U esa 
«K e n g u ru » d e b ja v o b q ilibdi. A s lid a u ye v ro - 
p a lik s a y y o h g a « G a p in g g a tu s h u n m a d im »
d e g a n e k a n . A m m o o 's h a n d a n b e ri bu 
h a yvonning nom i «kenguru» bo'lib ketgan.
U o 'z ig a x o s h a y v o n . H a tto h a y v o n o t 
b o g 'id a h a m o n a s in in g q o r n id a g i x a l-
ta c h a d a n ke n g u ru b o la sin in g q iz iq is h bilan 
qa rab turganini ko'rish m um kin. A g a r u o n a si­
n in g y o n id a o 'tirg a n p a y tid a s a lg in a x a v f 
tu g 'ilib q o ls a , x a lta c h a ic h ig a b o s h i b ila n
s h o 'n g 'iy d i - u ye rd a keyin o 'g irilib olsa ham
b o 'la ve ra d i. X a lta c h a c h u q u r teri q a tla m id a n
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ib o ra t b o lib , k e n g u ru n in g d e ya rli b u tu n q o r- 
nini b e kitib turadi.
B o lasi ju d a k ic h k in a , y a la n g 'o c h va ko'zi 
yum uq holda tug'iladi. Uzunligi (dum i bilan bir­
g a ) ikki y a rim m e trd a n o rtiq b o lg a n ka tta
s a riq k e n g u ru n in g b o la s i a tig i 3 s a n tim e tr 
b o lib tu g 'ila d i. U tu g 'ilg a n z a h o ti b irin c h i 
s a y o h a tig a y o l o la d i: o n a s in in g y o rd a m is iz , 
uning q o rnid a g i ju n la rig a o ‘tk ir tirn o q la ri bilan 
yo p ish ib , xa lta c h a g a ye tib boradi va unga ki- 
rib ola d i.
K e n g u ru b o la s i o n a s in i 65 k u n g a ya q in
e m a d i, k e y in x a lta c h a d a n a tro fg a q a ra b , 
ta s h q a rig a ch iq a b o sh la yd i. B a ’z id a u sa k k iz
o y g a c h a xa lta c h a d a pa n o h to p a d i yoki unda 
s h u n c h a k i isin ib o ‘tira d i. Bu va q td a u o n a s i­
ning ya rim b o 'yig a te n g la s h ib q o ladi, b u n d a y 
« b o la c h a » bilan sa k ra s h ham q iyin la s h a d i. 
S h u n in g
u c h u n
h a m
o n a
k e n g u r u
d u s h m a n la rid a n q o c h a y o tg a n id a b a ’za n bo- 
lasini x a lta c h a d a n c h iq a rib ta s h la y d i. F a q a t 
siz buni s h a fq a ts iz lik d e b o 'y la m a n g . B olasi 
sh u n d a q u tu lib q o lish i m um kin , a ks h olda ik- 
kovi ham o la d i.
K e n g u ru n in g ta n a tu z ilis h i g ‘ala ti - orq a
oyoqlari b a q u w a t, dum i salm oqli. Y elkalari tor, 
o ld in g i p a n ja la ri e sa k ic h k in a b o lib , o d a m ­
ning q o lla rig a o 'x s h a b ketadi.
O ld in g i p a n ja s id a g i tirn o q la ri y o rd a m id a
k e n g u ru ild iz la rn i v a ild iz tu g u n a k la rin i be- 
m alol k o v la b olib, o v q a tla n a d i. U ris h g a n d a
esa u o rq a o y o q la rin i ish g a so la d i. B u n d a y
p a y td a k e n g u ru b ir la h z a d a y o q ta n a s in in g
butun o g lrlig in i d u m ig a k o 'c h ira d i va b o ‘sh 
q o lg a n orq a o yo q la ri bilan y u q o rid a n p a stga
q a ra b b ir h a ra k a td a ku chli z a rb beradi. K e n ­
g u run in g orqa o yo q la rid a fa q a tgin a to 'rtta d a n
b a r m o g ‘ i b o r, a m m o bu b a r m o q la r id a g i 
tirnoqlari, ayniqsa, eng uzun b o lg a n to'rtin ch i 
b a rm o g ld a g i tirn o g l p ich o q d e k o 'tkir. T o 'g 'ri, 
k e n g u ru b a rc h a y u v o s h h a y v o n la r s in g a ri, 
o d a td a d u s h m a n id a n q o c h ib q u tu la d i. U 
b a q u w a t orqa oyo q la rig a taya ng a n holda, 12 
m e trg a ch a u zunlikka va 3 m etrg a ch a baland- 
likka s a k ra b ju d a te z yug u ra d i.
D um i k e n g u ru u ch u n m u v o z a n a t sa q la sh
v o s ita s ig in a b o lib q o lm a y , balki rul v a z ifa s i- 
ni ham o 'ta y d i, c h u n k i b a ’zi sa k ra s h p a ytid a
Y o s h lig id a k e c h a la ri sirli o s m o n g a tik ilib
yotm agan, jim ir-jim ir y u ld u zla r va O yga qa rab
s h irin x a y o lla rg a b e rilm a g a n o d a m ka m to - 
p ils a k e ra k . A y rim la rd a bu a jib m a n z a ra
s o n -s a n o q s iz s a v o lla rn i tu g 'd ir a d i. N im a
u c h u n O y o 'rn in i o ‘z g a rtira d i? N im a u c h u n
a y rim y u ld u z la r p o r la b tu r a d i, a y r im la r i 
x ira ? ... V a hoka zo . N e m is a s tro n o m i lo h a n n
K e p le r h a m a n a s h u n d a y la rd a n b iri e d i. U 
fa n u c h u n k o ‘p d a n -k o ‘p y a n g i v a m u h im
k a s h fiy o tla r q ild i.
K e p le r u n iv e rs ite td a o ‘q iy o tg a n id a v a ru- 
h o n iy b o lis h g a ta y y o r la n a y o tg a n id a K o - 
p e rn ik ta ’lim o tid a n x a b a rd o r b o la d i. D e - 
m ak, Y e r va b o sh q a s a y y o ra la r Q uyosh a tro ­
fid a a y la n a r e k a n d a ? L e k in u la rn i h a ra k a t- 
la n is h g a n im a m a jb u r e ta d i? Bu h a ra k a tla r- 
ni ta b ia tn in g q a n d a y q o n u n la ri b o s h q a ra d i?
S h u ng a o 'xs h a sh s a v o lla r lo h a n n g a tin c h ­
lik berm ay qo'ydi. B utun bo'sh vaqtlarida K ep­
le r sa y yo rala rn i kuzatdi, hisob bilan m a sh g 'u l 
b o 'ld i, kito b la rn i m u to la a q ildi, o 'zi h am kito - 
b la r y o z d i. Bu k ito b la rn in g d e y a rli h a r biri 
m a te m a tik a , fiz ika , a s tro n o m iy a g a d o ir m u ­
him k a s h fiy o tla r edi. lo h a n n K e p le r te le s k o p
ixtiro etib, u n d a n o 'z k u z a tu v la rid a fo y d a la n - 
di. K e p le r sa y yo ra la rn in g h a ra k a t q o n u nla rin i 
ka s h f etdi va ularning Q u yo sh atro fid a a ylan- 
ish ig a sa b a b Q u y o s h n in g to rtis h kuchi, d e b
hisobladi. O kean va d e n g izla rd a g i quyilish va 
q a y tis h la rn i u O y n in g to rtis h k u c h i b ila n
y o 'n a lis h n i o 'z g a rtiris h g a to 'g 'ri keladi.
K e n g u ru fa q a t A v s tra liy a d a s a q la n ib q o l­
gan. Soni kam ligidan bu ha yvo n la r m uh o fa za
o stiga o lingan.