Fiziologiyasi va gigiyenasi

Xotiraning fiziologik mexanizmlari. 
M iyada qayd qilingan 
axborotlar uzoq va qisqa muddatlarda saqlanib qoladi. Aynan ana 
shularga asosan xotiraning qisqa muddatli va uzoq muddatli xillari 
farqlanishi yuzaga keldi. Taxmin qilishlaricha vaqtinchalik b o g ia ­
nishlar hosil b o iish id a ishtirok etuvchi po'stloqosti hujayralari,
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

uni qisqa muddatlarda saqlab turish uchun («qisqa muddatli» yoki 
«operativ» xotira) m a'lum funksional o'zgarishlar yuz beradi. 
Shartli va shartsiz q o'zg'atuvchilar bilan q o 'zg 'atilg an neyronlar 
zanjiri qator bog'lanish tugunlari bilan aylanma ritmik faollikka 
qamrab olinadi va nerv im pulslarining tutashgan neyronlar zanjiri 
bo'ylab aylanishi qisqa muddatli xotira asosida yotadi.
Nerv bog'lanishlarni uzoq muddat ushlab turish («uzoq m ud­
datli xotira») sinaps apparatidagi o'zgarishlar yoki nerv hujayralari 
tanasidagi o'zgarishlar bilan bog'liq bo'lsa kerak.
Nerv im pulslarining po'stloq neyronlarini dendritlarni tolalariga 
ikkinchi marta o'tishida o'lcham i jihatidan kattalashadi. bu esa, o ‘z 
navbatida, neyronlarning sinaptik faolligini oshiradi deb taxmin 
qilinadi.
Uzoq muddatli xotiralar nerv qo'zg'alishlarini o'tkazuvchi me- 
diatorlarni sintezlanishiga ta'sir ko'rsatuvchi trofik jaravonlarning 
o'zgarishi bilan bog'liq degan taxminlar ham bildirilgan. Xotira 
izlarini neyron qo'zg'aluvchanligini darajasi boshqaruvchi ionlarni 
qayta taqsimlanishi bilan fermentlar tizim ining katta tuzilishi bi­
lan bog'lab tushuntiradilar. Keyingi yillarda xotira izlarini o'zida 
olib yuruvchi material sifatida nuklein kislotalari va oqsillarning 
roli haqidagi fikrlar keng tarqalmoqda. K o'pchilik izlanuvchilar- 
ning fikricha, uzoq muddatli xotiralarning material substrati bo'lib 
nerv hujayralari yadrosining DNK si hisoblanadi degan fikrni ilgari 
surmoqdalar.
Xotira izlarini ayrim hujayralar ham saqlab qolish xususiyatiga 
ega bo'lishi haqidagi m a’lum otlar ham mavjud. Bu esa vaqtincha- 
lik bog'lanishlarning tutashishi xotiraning m exanizm laridan biri 
deb qarashga asos bo'ladi. tashqi stimullovchining bir martagina 
ta ’siri ham chuqur iz qoldirishi mumkinligi haqidagi m a'lum otlar 
ham bor. Shuni qayd qilish kerakki. odamning xotirasi miyaning 
turli tuzilmalarini o'zaro ta'siri tufayli bajariladigan murakkab di­
namik jarayondir.