Fiziologiyasi va gigiyenasi

Qonning tom irlar b o‘ylab harakatlanishi sabablari. 
Q on­
ning tom irlar bo'ylab harakatlanishi y urakning qisqarishi va tom ir­
lar tizim ining turli qismlarida bo'ladigan qon bosimining farqlari 
tufayli harakatlanadi. Yirik tom irlarda qon oqimiga qarshilik un- 
chalik katta emas. tom iiiarning diametri kichrayishi bilan qarshilik 
o n a boradi.
Qonning yopishqoqligi bilan yuzaga keluvchi ishqalanishning 
yengish uchun qon o'zining vurakni qisqarishi bilan yuzaga kelgan
294
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

energiyasining bir qismini yo'qotadi va qonning bosimi sekin-asta 
pasayib boradi.
Qon aylanish tizim ining turli qismlaridagi qon bosimining 
farqlari qonning qon aylanishi tizimidagi harakatini ta'm inlaydi. 
Qon bosim yuqori b o ‘lgan joydan past bo'lgan tom onga qarab 
oqadi.
Qon bosimi. 
Qon tomirlaridagi qonning o'zgaruvchan bosimi 
-q o n bosimi deb
ataladi. Bosimning к о '1 ami yurakning ishi, tomir- 
lar tizim iga tushuvchi qonning miqdori, uning periferiyaga oqish 
tezligi, tom irlar devorining qarshiligi, qonning yopishqoqligi, 
tom irlarning elastikligi bilan aniqlanadi. Eng yuqori bosim aortada 
bo'ladi. Qonning tomirlari bo'ylab harakatlanish! natijasida uning 
bosimi ham pasaya boradi.
Yirik arteriyalar va venalarda qon oqimiga ko'rsatilayotgan 
qarshiliklar unchalik katta emas, shu sababli ularda qon bosimi 
sekin-asta pasayib boradi. Qon bosimining sezilarli kamayishi ar- 
teriolalar va kapillarlarda kuzatiladi, chunki ularda qon oqimiga 
ko'rsatilayotgan qarshilik eng katta.
Qon aylanish tizim ida qon bosimi o'zgaradi. Qorinchalar sisto­
lasi paytida qon aortaga kuch bilan havdaladi, bu paytda qon bosi­
mi eng yuqori bo'ladi. Bu eng yuqori bosim sistolik yoki