Fiziologiyasi va gigiyenasi

maksimal
bosim
deyiladi. Bu holat yurakdan yirik tomirlarga sistola paytida 
undan periferiyaga oqib ketayotgan qondan ko'p va katta miqdor- 
dagi qon kiritiladi va natijada yuqoridagi yuzaga keladi. Yurakning 
bo'shashish fazasida (diastola) arterial bosim pasayadi va diastolik 
yoki 
minimal bosim
yuzaga keladi. Sistolik va diastolik bosimlar 
orasidagi fa rq /w /s
bosimi
deb ataladi. Puls bosimining o ic h am i 
qanchalik kam bo'lsa, sistola paytida yurak qorinchasidan aortaga 
shuncha qon haydaladi.
Odamning velka arteriyasida sistolik bosim 110-125 mm sim. 
ust. ga teng bo'lsa, diastolik bosim esa 60-85 mm sim. ust. ga teng 
bo'ladi. Yosh bolalarda qon bosimi voyaga yetgan odamlardagi- 
ga nisbatan jiddiy darajada past. Bola qancha yosh bo'lsa, unda- 
gi kapillarlar turi shuncha katta bo'ladi va qon tomirlarining yu­
zasi shuncha katta bo'ladi. demak, qon bosimi ham shuncha past
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

bo'ladi. Yangi tug'ilgan bolaning maksimal bosimi 76 mm sim. ust. 
ga yaqin, minimal bosim esa 4 0 -5 0 mm sim. ust. ga teng, yosh 
ulg'ayishi bilan arteriya tom irlarining ko'ndalang kesimi yuzasini 
nisbatan torayishi tufayli qon bosimini oshishi kuzatiladi.
6 -7 yoshgacha bo'lgan bolalarda yurakning o'sishi qon tom irla­
rining o'sim idan ortda qoladi. kevingi davrlarda esa, avniqsa, jin ­
siy yetilish davrida yurakning o'sishi tom irlarning o'sishidan ustun 
bo'ladi. Bu holat qon bosimi darajasida o 'z aksini topadi. ayrim 
paytlarda o'sm irlik gipertoniyasi deb ataluvchi bosim kuzatiladi, 
bu esa yurakning haydovchi kuchi nisbatan tor qon tomirlari to- 
monidan ko'rsatilayotgan qarshilikka uchraydi, tana massasi esa, 
bu davrda jiddiy darajada ortadi. Qon bosimining bunday ko'tarili- 
shi. odatda, vaqtinchalik xarakterga ega. Lekin o'sm irlik gipertoni­
yasi paytida jism oniy vuklamalarni dozalashda juda ehtiyot bo'lish 
talab qiladi.
50 yoshdan keyin maksimal bosim 130-145 mm simob ustuni- 
gacha oshishi mumkin. S o g io m odamlarda qon bosimining o'lcha- 
mi doimiy ravishda bir xil darajada ushlab turiladi. Qon bosimi 
kuchli jism oniy ish bajarganda ko'tariladi. Qaysiki, qon bosim in­
ing к о 'tarilishiga olib keluvchi turli emotsional holatlar arterial bo- 
simning ko'tarilishiga juda kuchli ta ’sir ko'rsatadi. Qon bosimning 
doimiyligini ta ’minlashda asab tizim ining roli juda muhim. Qon 
bosimining o ich am in i aniqlash muhim diagnostik aham iyatga ega 
bo'lganligi sababli tibbiyot am aliyotida keng qo'llanilm oqda va 
foydalanilm oqda.