Fiziologiyasi va gigiyenasi

Bolalarni harakat apparatini rivojlanishida jismoniy ma-
daniyatning ahamiyati. 
M uskullarning qu w ati va o ic h a m i 
to 'g 'rid a n to 'g 'ri mashqlar va trinengga b o g iiq bo'ladi. Ish jara- 
yonida muskullarning qon bilan ta'm inlanishi ortadi, asab faoliyati 
bilan ularning boshqarilishi yaxshilanadi, muskul tolalarining o 's i­
shi yuz beradi, y a'ni muskullarning massasi ortadi.
M uskullar tizimining jism oniy ishga qobiliyati, baquvvatliligi 
trinenglar natijasi hisoblanadi.
Bolalar va o'sm irlarning harakat faoliyatini ortishi suyak tizimi- 
ni o'zgarishiga va ularning tanasini suyak tizimini o'zgarishiga 
va ularning tanasini jadal o'sishiga olib keladi. Trenning ta ’sirida 
suyaklar ancha mustahkam va yuklamalar va sinishlarga chidamli 
bo'ladi. Bolalar va o'sm irlarning voshini hisobga olib tashkil qi­
lingan jism oniy mashqlar va sport treningi qomatning buzilishini 
oldini oladi.
Almashinuv jarayonlarining kechishiga va ichki a ’zolar funk- 
siyasini bajarilishiga skelet muskullari ta'sir ko'rsatadi. Nafas 
harakatlarining ko'krak muskullari va diafragma bajarsa, qorin 
pressi muskullari qorin b o 'sh lig 'i a ’zolarining normal faoliyatini, 
qon aylanishi va nafas olishni bajarilishida ishtirok etadi.
Hozir hammaga m a'lum gipokineziya - kam harakatlanish -
sog'liq uchun zararlidir. M e'yoridan ortiq semirish, uning natijasi­
da rivojlanuvchi skeleroz va u bilan b o g iiq b o ig a n yurak-tomirlar 
faoliyatining buzilishi - gipokineziya natijasidir.
M uskullarning har tom onlam a faoliyati organizmning ish baja­
rish qobiliyatini oshiradi. bu paytda ish bajarish uchun organizm 
kam miqdorda energiya sarflaydi. Doimiy ravishda jism oniy yuk- 
lamalarni bajarish nafas harakatlarining takomillashgan mexa- 
nizmini shakllantiradi. Nafas olish chuqurligi oshadi, organizm 
to'qim lari bilan kisloroddan foydalanish darajasi ortadi. Jismoniy 
mashqlar ta'sirida o'pkaning tiriklik sig'im i ortadi. M ashqlar ja- 
rayonida qon tomirlarining elastikligi oshadi va ularda qonning 
harakatlanishi yaxshilanadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

O 'zining ish faoliyati bo'yicha odam kam harakatchan b o is a - 
da sport bilan shug'ullanm asa o i'ta va qarilik yoshlarida uning 
muskullarining elastiklik va qisqaruvchanlik xususiyatlari pasayib 
ketadi. M uskullar juda bo'shashib ketadi. buning natijasida qorin 
pressi muskullari ushlab turuvchi ichki a'zolarini osilib qolishi 
yuz beradi va m e'd a ichaklar tizimining funksiyasi buziladi. Yel­
ka muskullarining bo'shashi natijasida qad-qomatini o'zgarishini 
chaqiradi, asta-sekin engashib yurish rivojlanadi. harakatlar koor- 
dinatsiyasi buziladi.
Jismoniy mashqlar sog'lom . kuchli. baquvvat tana tuzilishi 
bo'yicha to 'g 'ri va muskullari garmonik rivojlangan odamni shakl- 
lanishiga qulay samara beradi.
Hozirgi davr uchun xarakterli bo'lgan odamlarni jism oniy jih at­
dan rivojlanishi uchun keng imkoniyatlarni yarati 1 ishidir. Jismoniy 
madaniyat bilan shug'ullanish uchun yosh chegarasi yo'q. Yoshi 
o'tgan odamlarni doimiy ravishda jism oniy mashqlarni bajarishi 
b o 'g'in lard a tuz o'tirishiga qarshilik qiladi. ularning harakatchan- 
ligini saqlab qoladi. muskullar va paylarning bog'lovchi apparat- 
larini mustahkamlaydi. Bunday hollarda harakat bilimlari yuqori 
darajada saqlab qolinadi va yoshi o'tgan odamlar o 'z harakatiga 
ishonchini yo'qotm avdi.
M ashqlar odam harakat apparatlarining takomillashtiruvchi sa- 
marali vositasi hisoblanadi. M ashqlar ta'sirida odamlarning barcha 
shakldagi harakat faoliyatlarini takomiilanishi va turg'unligi shakl- 
lanadi.
M ashqlarning fiziologik mohiyati dinamik steriotiplarning hosil 
bo'lishiga olib keladi. M ashqlarning bajarishni dastlabki davrida 
bosh m iya katta varimsharlari p o 'stlo g ’i bo'ylab qo'zg'alishning 
keng tarqalishi kuzatiladi. Katta miqdordagi muskullar faoliyat ho- 
latiga tortiladi, o'quvchilarning harakati noaniq. bo’sh va ishonch- 
siz bo'ladi. Bu paytda ushbu harakat aktiga aloqasi bo'lm agan 
ko'plab muskullar qisqaradi. Buning natijasida tormozlanish rivoj­
lanadi, muskullarning ish bajarish qobiliyati pasayadi.
Sport bilan shug'ullanuvchi odamlarda yurak muskullarining
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

qisqarish soni kamayadi, lekin sistolik va minutlik qon haydash 
hajmi ortadi. Sport bilan shug'ullanm agan odam larda esa yurak­
ning daqiqalik hajmi uncha jiddiy bo'lm agan sistolik hajmini or- 
tishi va yurak faoliyatining jiddiy tezlashishi hisobiga yuz beradi.