3-mavzu. O`Zbek tilining leksik qatlamlari. Reja

partiyalar
, 
oqimlar va ularning vakillari, hukumat yig‘ilishlari 
va muassasalari
, davlatni boshqarish va uning 
organlari, 
dunyoqarashlar
, mulkiy munosabatlar, 
ichki va tashqi siyosat
, ijtimoiy-siyosiy 
hujjatlar, 
axloq masalalari
, xullas, ijtimoiy-siyosiy hayot bilan bog‘liq tushunchalarni ifodalovchi 
leksik birliklar majmuyi tushuniladi. O‘zbek tilining ijtimoiy-siyosiy terminologik lug‘ati 1976-
yildayoq nashr etilgan edi. 
Sohaviy 
terminlar va ularning
 
qo’llanishi
. Iqtisodiyot terminologiyasini, umuman, boshqa 
soha terminologiyalarini ham boyitishda ona tili imkoniyatlaridan foydalanish haqida gap 
ketganda quyidagi uch holatga e’tibor berish zarur bo‘ladi: 
Muayyan bir tilda, 
shuningdek
, o‘zbek tilida ham iqtisodga oid tushunchalarni aniq ifodalovchi 
qator leksemalar qadim-qadimdan qo‘llab kelinmoqda. O‘zbek adabiy tili boyligining bir qismi 
o‘laroq, bunday so‘zlar keyinroq, konkret terminologik tizim vujudga kela boshlashi bilan 
iqtisod fanining maxsus tushunchalarini ifodalash uchun jalb qilina boshlangan edi. 
Masalan, 
haq, bitim, pay, garov, dallol, pul, so‘m, sug‘urta, savdo, omonat, g‘amlama 
va 
boshqalar. 
Iqtisodiyot bilan aloqasi bo‘lmagan, boshqa-boshqa sohalarda qo‘llanadigan terminlar ham 
maxsuslashtiriladi, ya’ni iqtisodiy terminlar sifatida ishlatiladi. Masalan, 
taklif, sohibkor, o‘sim, 
qoldiq, daraja, palata, kadrli, 
yetakchi
, yig‘im, qonun, qaydnoma, baho, xo‘jalik 
kabi yuzlab 
leksemalar iqtisodiy terminologik tizimda yakka holida ham, so‘z birikmalarining tarkibiy 
qismlari sifatida ham ushbu soha terminlari sifatida amal qilinaveradi. 
Iqtisodiyot terminologiyasining 
boyishidagi yana bir manba
, bu iqtisodiy tushunchalarni 
ifodalash uchun xilma-xil affikslar ishtirokida hosil qilingan yasama lug‘aviy birliklar 
hisoblanadi: 
jamg‘arma, ijarachi, 
ishsizlik
, uyushma, tejamkor, iqtisodiyot, 
tadbirkor
, bojxona, 

---

qarzdor, boylik 
kabilar shular jumlasidandir. Bunday terminlarning bir qismi tegishli ruscha-
baynalmilal muqobillarining o‘zbek tilidagi kalkasi sifatida yuzaga kelgan. 
Hozirgi o‘zbek tili lug‘at tarkibida, uning iqtisodiy terminlar tizimida yuqoridagidek 
umumturkiy, o‘zbek terminlari bilan 
bir qatorda fors-tojikcha
, arabcha, shuningdek, ruscha-
baynalmilal leksemalar ham qo‘llanib kelinayotir. Masalan, 
sarmoya, savdogar, tojir, sarkor, 
daromad, dastmoya 
kabi fors-tojikcha so‘zlar asosiy iqtisodiy terminlar bo‘lib qo‘llanmoqda. 
O‘zbek tili iqtisodiyot terminologiyasining ruscha-baynalmilal terminlar hisobiga to‘ldirilishi 
haqida gap 
ketganda shuni aytish kerakki
, rus tili leksikasi imperiya davrida mahalliy tillarga, 
xususan, o‘zbek tiliga ham o‘z ta’sirini o‘tkazdi. Masalan, 
veksel, preyskursant, kredit, tovar, 
buxgalter, bank, kassir, avans, makler 
va boshqalar. 
Tilning lug`at tarkibida so`zlardan tashqari ko`z tikmoq, qo`li yegri, ko`ngil bermoq kabi 
iboralar ham mavjud. Iboralar frazeologizmlar deb nomlanib, ularni o`rganuvchi bo`lim