Homo economicus

6-
 
MASALA. Inson faoliyatini tartibga solishning ahamiyati.
Faoliyatning ijtimoiy va shaxsiy ahamiyati uni tartibga solish, individ, jamoa va 
umuman jamiyat faoliyatini boshqarish muammosini kun tartibiga qo’yadi. Inson 
faoliyatini boshqaruvchi mexanizmlarni shartli ravishda ikki turkumga: ichki va 
tashqiga ajratish mumkin. Faoliyatni tartibga solishning ichki mexanizmlarini biz 
uning asosiy atributlarini o’rganish jarayonida ko’rib chiqdik. Bu maqsadni 
belgilash, motivasiya, shaxsning fe’l-atvorini tavsiflovchi xususiyatlar – uning 
mijozi, xarakteri, irodasi, xullas, maqsadlar va ularga erishish vositalarini 

---

tanlashni, shuningdek faoliyat uslubini belgilaydigan shaxsning barcha 
xususiyatlaridir.
Xulq-atvorni tartibga solishning ichki mexanizmlari qatoriga ideallar va didni 
ham kiritish lozim. Ideal – barkamollik va yetuklikning xayoliy obrazi, 
odamzotning inson va tabiat, inson va inson, shaxs va jamiyat munosabatlarini 
tartibga solish, kamolotga yetkazish, uyg’unlashtirishga bo’lgan ehtiyojlarining 
ma’naviy ifodasi. Ideal tartibga solish funksiyasini bajaradi, u inson amalga 
oshirishga o’z hayotini baxshida etishga tayyor bo’lgan strategik maqsadlarni 
belgilash imkonini beradi.
Did – shaxsning borliq hodisalariga bo’lgan munosabatini belgilaydigan 
estetik komillikning o’ziga xos me’yori. Insonning didiga qarab uning tajribasi, 
san’atga oshnoligi, badiiy ijod durdonalarining murakkab va rang-barang 
dunyosida mo’ljal olish imkonini beruvchi bilim va ko’nikmalari haqida xulosa 
chiqarish mumkin. Didning hukmi go’zal va xunuk, fojeaviy va kulgili, yuksak va 
tuban kabi kategoriyalar bilan ish ko’radi. Didning o’ziga xosligi shundaki, u 
tuyg’ularga tayanadi va mantiqiy asoslashni talab qilmaydi. Qadimgi mutafakkirlar 
didning tavsifida uning asosiy qarama-qarshiliklariga duch kelganlar: did 
individual, insonning shaxsiy ichki tuyg’usi bilan bog’liq va ayni vaqtda 
umumiydir; did o’ta shaxsiy va subyektiv hisoblanadi, lekin u umumiylikka da’vo 
qiladi. Didda sezish va tushunishning qarama-qarshiligiga ham duch kelish 
mumkin. Did, xulq-atvor tarzida, turmush va bo’sh vaqtni tashkil etishda, san’at 
asarlariga bo’lgan munosabatda, kiyinish uslubida namoyon bo’ladi.