A. T. G‘ofurov, I. T. Azimov, U. E. Raxmatov

Magistrlar bilimini sinash uchun savollar 
1.Inson hayoti va faoliyatida biologiyaning roli nimadan iborat? 
2.Irsiyat va o‗zgaruvchanlik sabablarini o‗rganishning inson uchun qanday foydali 
tomonlari bor? 

---

155 
3.Oqsil biosintezi va faotosintez mexanizmlarini o‗rganishnining ijobiy 
tomonlarini tushuntiring. 
4.Ekologik muhitni o‗zgarishini qanday salbiy tomonlari bor? 
5.Er yuzida aholi sonini ortishi qanday energiya manbalariga ehtyojini ortirmoqda? 
6.Zot va navlar xilma-xilligi va ularning yangilarini yaratishning ilmiy – amaliy 
ahamiyatini tushuntiring. 
7.Genetik injeneriyaning rivojlanishini inson uchun foydali tomonlarini 
tushuntiring. 
8.Biotexnologiya taraqqiyotini inson uchun ahamiyatini tushuntiring. 
 
20§. Odamning tabiiy adaptatsiyasi 
Tayanch tushunchalar va bilimlar: 
akseleratsiya, akseleratsiya sabablari, 
odamning tabiiy adaptatsiyasi, haroratga moslashish, muhitning noqulay 
sharoitlari, termoadaptatsiya, oziqlanish ekologiyasi. 
Har bir odamning tuzilishi yashash muhitining o‘ziga xos iqlim rejimiga bog‘liq. 
Yer sharida yil davomida issiq, sovuq bo‘lishi, bulutli kunlar, shamol bo‘lishi yoki 
bo‘lmasligi yomg‘irli kunlar doimo almashinib turadi. 0 – 30
0
kenglikda issiq, 30 – 
45
0
kenglik iliq, 45 – 60
0
kenglikda mo‗tadil, 60 - 90
0
kenglikdagi iqlim sovuq 
hisoblanadi. Har qanday katta mintaqa kichik mintaqalardan iborat. Har bir mintaqa 
uchun o‘rtacha iqlim yillik harorati mavjud issiq iqlimda o‘rtacha yillik harorat 27 – 
21 C
0
, iliq iqlim 21-16 C
0
, mo‗tadil iqlim 15 - 5 C
2
sovuq iqlim uchun – 5 C
0
past 
harorat xarakterlidir. 
Haroratga moslanish.
Odam yashaydigan iqlim haqiqatan bir qancha iqlim 
qobiqlari yoki mikroiqlimlardan tashkil topgan. Bu kiyim bosh, uy va imoratga 
imkoni mikroiqlimlar va georgafik mikroiqlimdan tashqil topgan. Geografik omillar 
orasida odamning tashqi tanasi bilan tashqi muhit o‘rtasida issiqlik almashinuv 
jadalligiga bevosita ta‘sir etuvchi omillar birinchi darajali hisoblanadi. Organizmning 
adaptatsiya samaradorligi gomoyatermning buzish darajasiga bog‘liq. Odamning 
haroratga bo‘lgan moslanishi uch tipda bo‘ladi. 

---

156 
1.
Umumiy fiziologik moslanish termoregulatsiya funksiyasi, metobolizm sirkulatsiya
sistemalari bilan bog‘liq bo‘lgan. U xilma xil harorat muhitida yashash va ishlashni 
ta‘minlaydi. Odamning bu xususiyati keyinroq rivojlangan. Moslanish qisqa va uzun 
muddatli bo‘ladi. 
2.
Maxsus fiziologik, anatomik, antropologik adaptativ reaksiyalar bo‘lib, uning 
asosida genotipning o‘ziga xosligi yotadi. 
3.
Madaniy ijtimoiy moslanishga odamning uy joy, kiyim - kechak issiqlik 
ventilyatsiya sistemasi bilan ta‘minlanishi kiradi.
Iqlim omiliga odamning moslashishi. 
A. Komfort holatni ta‘minlashi 
B. O‘ta charchamasdan jismoniy ish bajarishi 
V. Har xil mutaxasislikka mansub kishilarning muvaffaqiyatlarini kam xato qilish 
orqali egallashi. 
G. O‘sish va rivojlanish uchun normal sharoit yaratish kerak.