A. T. G‘ofurov, I. T. Azimov, U. E. Raxmatov

Oziqlanish ekologiyasi. 
Odam bir soatda 7 kilokaloriya energiya sarflaydi. 
Homilador ayollar esa 1soatda 100 kilokaloriya, bolalar yoshiga qarab 40 - 60 
kilokaloriya sarflaydi. Odam yurganda 110 kilokaloriya, yuk tashiganda 200, bir soat 
davomida daraxt kesayotganda 480 kilokaloriyani yo‗qotadi. Qishloq joylarda 
odamlar ko‘proq uy yumushlari: o‘tin to‘plash, ovqat pishirish, kiyimlar va 
asboblarni tuzatish, uy qurish, mebel yasash kabi yumushlarni bajarishadi. Bunday 
ishlarga tinim davridagi qaraganda 1,5 maratoba ko‘p energiya sarflanadi. Har 
qanday jamiyatda katta odamlar uchun bir kunda 2000-3000 kilokaloriya energiya 
kerak bo‘ladi. Bu odam gavdasi kattaligi, iqlim sharoiti, ishining qiyinligiga qarab 
har xil bo‘ladi. Olingan energiyaning 30 – 40 % iqtisodiy jihatdan qoloq jamoalarda 
Shunday tartibda sarflanadi. Odamsimon maymunlarda esa 70% energiya ozuqa 
topishga ketadi. 
Oziqlanish va energiya manbai har xil, chunonchi tabiatdan tayyor 
hayvonlar, o‘simliklarni yig‘ish hisobiga oziqlanuvchi Kaliforniyadagi indeys 
(mongoloid), Avstraliyada yashovchi veddalar (ayralandlar), bushmenlar (Afrika 
negrlari), janubiy Afrikada yashovchi pakana negrlar yoki pigmeylar eskimoslar, 
Amerika indeyslari, melanaziyaliklar veddalar ovchilik, baliq tutish bilan 
mashg‘uldir.
Negrlardan bantu, masaylar, mongoloid irqiga mansub janubiy Manjuriya 
odamlari cho‘ponlik bilan shug‘ullanadilar. Afrikaning Sahroi Kabir va uning 
atrofidagi dashtda yashovchi negroidlar, mongollar, chukchalar, ko‘chmanchi 
hisoblanadilar.
Ibtidoiy dehqonchilik bilan Yangi Gveniya negrlari, janubiy mongollar 
(mongoloid) melaneziyaliklar (Avstraliya) Shug‘ullanadilar. Yuqori rivojlangan 

---

160 
dehqonchilik bilan esa g‘arbiy Afrika xalqlari, o‘rta yer dengizi atrofidagi odamlar 
(kavkaz irqi) indoneziyaliklar, Chunonchi shimoliy mongoliyada yashovchilar 
Shug‘ullanadilar.
Odamlar iste‘mol qiladigan ozuqa manbalari har xil. Ularning tarkibida, 
asosan, yog‘, uglevod, oqsil va turli boshqa moddalar bo‘ladi. Bir kunda buyuk 
Britaniyaliklar 110g yog‘ (990k/k) 400g uglevod (1600k/k) 100g oqsil (400kk) olgan 
holda eskimoslar esa 162g yog‘ (1458) 59g uglevod (236k/k) 377 oqsil (1408k/k)ni 
ozuqa bilan oladilar. Barbodas orolida yashovchilar esa bir kunda ozuqa bilan 63gr 
yog‘ (567k/k) 416g uglevod (1664k/k) 45g (180k/k) oladilar. Shunday qilib har xil 
irqiy guruhlar bir kunda oladigan ozuqa xiliga bog‘liq holda va ulardagi energiyaning 
o‘zaro nisbati bir - biridan ancha farq qiladi. Uglevodlarning asosiy manbai donli 
o‘simliklar, ildizmevalar, mevalar va qant, yog‘lar esa o‘simlik va hayvon 
mahsulotlaridan olinadi, oqsillar, asosan, hayvon go‘shti, baliq, yong‘oq va dukkakli 
o‘simlik mevalarida bo‘ladi.