Xurramova zilola ilhom qizi bitiruv malakaviy ishi turkiston jadidlari qarashlarida xotin- qizlar va

-
qizlarga bo‘lgan e’tibori milliy 
davlatchilik barpo etish va xalqning ong
-
u shuurini bunga tayyorlashning dastlabki 
yo‘llaridan biri edi. 
Turkiston jadidlaridan M. Abdurashidxonov, M. Behbudiy, A. Avloniy, A. 
Fitrat va boshqalar Turkistonda maorif tizimini yangicha qurish uchun fidoyillik 
ko‘rsatdilar.Bu fidokorona ishlarni milliy manfaatlar bilan bog’lab amalga 
oshirdilar va rivojlantirdilar. O‘sib kelayotgan yosh avlodning ma’naviy jihatdan 
yetuk bo‘lishlari uchun, “Umid” , “Yordam” , “G’ayrat” , “ Ma’rifat ” nomli 
jamiyatlar , “Turkiston”, “Maktab”, “ Ismoil ” nomli kitob do‘konlari va 
qiroatxonalari ochganliklari o’lkadagi ijtimoiy hamda madaniy hayotning ijobiy 
tomonga o’zgarishi uchun turtki bo’ldi. 
Jadid ziyolilari ma’rifatparvarlik, ma’naviy –ma’daniy va ijtimoiy g’oyalari 
qatorida oila masalasini muhim deb hisoblaganlar .Chunki aholining yarmidan 
ko‘prog’ini tashkil etgan xotin
-
qizlarga nisbatan o‘rta asrchilik munosabatlarini 
o‘zgartirish, ularni ma’rifatga va ilm-u fanga jalb qilish, oila asosini to‘g’ri 

---

71 
qurmasdan va yosh avlodni to‘laqonli to‘g’ri yo‘lda tarbiyalamasdan turib, 
jamiyatni isloh qilish, uning rivojini zamonaviy taraqqiyot sari yo‘naltirish 
mumkin emasligi, oxir – oqibatda millat taqdiri uning xotin
-
qizlariga , oilalariga 
bog’liq ekanligi kabi g’oyalarni ilgari surmasligi mumkin emas edi. 
Shuning uchun adidlar oilaning asosi bo‘lgan xotin
-
qizlarning huquqlarini 
erkaklar bilan tenglashtirish, ularning ma’naviy
-
ma’rifiy qiyofasini o‘zgartirishni 
o‘ta zaruriy vazifalari deb tushunganlar, shu bilan bir qatorda ko‘pxotinlik, 
majburiy erga tegish, xotin – qizlarni kamsitish , davlat ishlariga aralashtirmaslik 
va hokozalarga qarshi fikrlarni bildirib, jadidlar xotin – qizlarning jamiyatdagi 
o‘rnini aniq belgilab bergan edilar. Jadidlar o‘z g’oyaviy qarashlarida va umuman 
faoliyatlarida xotin –qizlar masalasiga chuqur e’tibor berganlar, chunki 
jadidlarning ta’kidlashicha,ayollar oilada va farzandlar tarbiyasida asosiy 
shug’ullanuvchilar bo‘lganliklari uchun, ular ham o‘qib, bilim olishlari kerak. Ular 
xotinqizlar jamiyatining dunyoviy ishlarida qatnashishi kerak degan g’oyani ham 
ilgari surdilar. 
Mustamlaka Turkistonda xotin –qizlarning haq-huquqlari asrlar davomida 
cheklangan edi. Shunday og’ir sharoitda jadidlar ayollarni ham g’aflat uyqusidan 
uyg’otish, ilm olish uchun intilishlariga shart
-
sharoitlar yaratish uchun kurashdilar. 
Turkiston jadidlari xotin –qizlar masalsida olib brogan islohotlari to‘laqonli 
bo‘lmasa-da ma’lum darjada o‘z samarasini ko‘rsatdi, qizlar va o‘g’il bolalar 
uchun ochilgan maktab va Oliy o‘quv yurtlarida ilm olib, hattoki, boshqa 
mamlakatlarga borib, o‘z bilim savyasini ko‘tardilar, xotin