O`zbеkiston rеspublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi sog`liqni saqlash vazirligi toshkеnt farmatsеvtika instituti

Ikkinchi bosqichda (etap)
– introduksiya uchun chuqur ilmiy-tekshirish ishlari 
ajratilgan o‘simlik formalari ustida olib boriladi. Bu bosqichda quyidagilar olib 
boriladi: meva etilishi dinamikasi, tanlangan o‘simlikni asosiy etishtirish usullari, 
hosildorlik, BFM (biologik faol moddalar) miqdori dinamikasi, mahsulotni sifatini 
aniqlash. Mevani etilish dinamikasini o‘rganishda, shunday ko‘rsatgichlarga 
asoslanadiki ularga ob –havo sharoiti, hosildorlik koeffitsienti, ya’ni bor hosilni, 
olinishi mumkin bo‘lgan hosilga nisbatan. Kam hosildorlikni sabablari ko‘p bo‘lishi 
mumkin, masalan, gul yoki gul to‘plamlarini yaxshi rivojlanmaganligini, otalik 
changchini yaxshi rivojlanmaganligi, otaliklarini bo‘lmasligi yoki yaxshi 
rivojlanmaganligi va hokazo. 
O‘simlikni asosiy o‘stirish usullarini ishlab chiqish, va ularda agrotexnik va 
agrokimyoviy usullarni qo‘llash. Agrotexnikani qo‘llashda o‘simlikni o‘stirishda 
sanoat texnologiyasini qo‘llash ko‘zda tutiladi, ya’ni urug‘ni optimal muddatlarda 
sepish (ekish) va urug‘ni qancha chuqurlikka qadash (ekish), o‘simlikni o‘sishiga 
doimiy qarab turish, uni oziqlantirish maydoni, o‘simlikni ustini yopish usullaridan 
foydalanish. Agrokimyoviy usullarni qo‘llash esa, o‘simlikni oziqlantirish muddatlari 
(rejim), hamda o‘g‘it solish orqali hosildorlikni o‘zgarishi, mikroelementar bilan 
oziqlantirish kabilalarni o‘z ichiga oladi.
Tajribalarni o‘tkazish uchun ajratilgan maydon 20 dan 60 m
2
gacha bo‘lishi mumkin 
bo‘lib, o‘simlikni hajmiga bog‘liq. Ishonarli ma’lumotlar olish uchun barcha 
tajribalar 4 martadan qaytariladi.
Mahsulot va urug‘larni hosildoriligini aniqlash uchun hamma tuplarni o‘rish yoki 
kavlab olish kerak. 1 m
2
dagi shoxlarni qirqib o‘lchanadi, barglar sonini hisoblanadi, 
gullar va mevalar quritmasdan va qurigandan keyin tarozida tortiladi. Ayrim tur 

---

118 
dorivor o‘simliklarni hosildorligini aniqlash tajribalari orqali, qaysi muddatda hosil 
yig‘ilganda rental (foyda) bo‘lishi aniqlanadi.
BFM miqdorini aniqlash dinamikasi, o‘simlikni rivojlanish fazasiga, yoshiga, ekish 
(introduksiya) uchun olingan boshlang‘ich materialga, hamda o‘simlikni organi yoki 
o‘simlikni biror qismini (o‘simlikni olingan muddati va to‘plangan joyini aniqlash 
uchun. Mahsulot tarkibidagi ta’sir qiluvchi moddani foiz miqdorini hisoblanadi, 
hamda ma’lum bir maydondan olinishi mumkin bo‘lgan ta’sir qiluvchi modda 
miqdori. Qachonki yig‘indi moddalardan efir moyi, kumarinlar, flavonoilar va 
boshqalar miqdori aniqlanganda, ularni tarkibini ham ainqlanadi. 2 chi bosqichni 
(etap) so‘ngida dorivor o‘simlik mahsuloti sifatiga qo‘yilgan talablarga javob berishi, 
ya’ni son ko‘rsatkichlar aniqlanadi: (o‘lchamlari, rangi, hidi, mazasi, namligi, kullari 
va boshqalar), ularni asosida DS, SS yoki FM lar loyihalari tuziladi. Keyin ekiluvchi 
urug‘ yoki ekiladigan material sanoat bo‘yicha ekish uchun (sanoat miqyosida) 
etkazib beriladi.