Donni saqlash va dastlabki ishlash texnologiyasi

19-rasm. Donlarni saqlanadigan ombor turlari.
26

---

Efttttoniiviy elevator - om bor sanoatini o‘rn i, vazifalari.
в Ш - ■
'
D on y etishtirish, 
tayyorlash saqlash, ishlov berish va iste’mol- 
tihllftrytt yetkuzib bcrish da 
elevator sanoati muhim o ‘rin egallaydi. 
V U fluulttnhgan elev ato r 
- om bor sanoatiga davlat tom onidan qu- 
yldagl m ^jb u rly atlar 
yuklatilgan.
1. D on yetishtiruvchi 
ferm er va boshqa xo'jaliklardan donlarni 
qabu) qilib olish.
2. Q abul 
qilib olingan donlardan bir xil katta partiyalar tashkil 
qlllnh.
27

---

3. Donni tozalash, saralash quritish va ventilyatsiya qilish (havo 
yordam ida shamollatish) uni sifatini yaxshilash va iste’molchilar 
talabiga javob beradigan darajaga yetkazish.
4. Donni qayta ishlash va boshqa oziq-ovqat sanoati korxonalarini 
sifati standart talablariga javob beradigan don bilan ta ’minlash.
5. U rug‘chilik x o ‘jaliklaridan don va urug‘larini qabul qilish, 
ularni tozalash, kalibrovka qilish v a don yetishtiruvchi xo'jaliklarni 
yuqori sifatli u rug ‘lar bilan ta ’minlash.
6. G ‘allani uzoq m uddat saqlash (sifat v a q ollan ilish id an qatiiy 
nazar).
7. D avlat zahirasidagi don va don m ahsulotlarini saqlash.
M a’lumki, don inson hayotida qiyoslab b o ‘lm aydigan aham i­
yatga ega.
Inson iste’mol qiladigan oziq-ovqat m ahsulotlarining taxminan 
65-75% i dondan tayyorlanadi. D ondan sanoatda k o'plab un, yorma 
va om uxta-yem kabi birlamchi m ahsulotlar ishlab chiqariladi. 
X alqim izaing bu m ahsulotlarga b o ‘lgan talabi benihoyat kattadir. 
Aholini don va don m ahsulotlariga bo ‘ lgan talabini to ‘ laroq qondirish 
hozirgi bozor m unosabatlari barqarorlashib borayotgan bir davrda 
m uhim vazifalardan biri hisoblanadi don va don m ahsulotlariga 
b o ig a n talabini to" la qondirishga faqatg inak o ‘plab donyetishtirish 
orqali erishib b o lm ay d i. Yetishtirilgan don, yorm a va omuxta- 
yem lam i 
sifatli va isrofgarchilikka y o ‘l q o ‘ymasdan (beisrof) 
saqlay bilish lozim.
D on va don m ahsulotlarini (un, yorm a, om uxta-yem ) saqlash 
boshqa k o ‘pgina tovar mahsulotlari singari m urakkab v a m a ’suliyatli 
jarayon bo‘lib, katta m iqdorda m oddiy-texnikaviy baza ham da soha 
uchun m alakali mutaxassislarni talab etadi.
D on tirik organizm b o ‘lib, don m assasida turli tum an hayotiy 
jarayonlar kechadi. B u jarayonlarning intensivligi atrof-m uhit 
sharoitlariga b o g iiq . M ahsulot uyum ida kechadigan jarayonlar 
m oddalarning faol alm ashinuvchi m ahsulot uyum ining yetarlicha 
y o ‘qolishiga ham da uning sifat k o ‘rsatkichlari tushishiga olib 
keladi.
28

---

D on va don m ahsulotlari uyumida m ikroorganizm lar ham da 
'zararkunanda hasharotlarning faoliyatini 
oldini olish ayniqsa 
qiyinchiliklar tu g ‘diradi. Un va yorm a kabi m ahsulotlarda m azkur 
organizm larning rivojlanishi mahsulotning k o ‘plab y o ‘qolishiga, 
sifat k o ‘rsatkichlarining pasayishiga, hattoki mahsulotning butunlay 
buzilishiga olib kelishi m um kin.
M ahsulotlar qoniqarsiz sharoitlarda saqlanganda qushlar qurt- 
qumirsqalar, hasharotlar ham da sichqon-kalam ushlar m ahsulot sifa­
tini buzushga olib keladi.
D on va don m ahsulotlarini saqlash sohasida quyidagi rnasala- 
larni hal etish m uhim vazifalar hisoblanadi.
Birinchi m asala - m ahsulotni isrofsiz saqlashga erishish va 
m ahsulot kam ayishini m um kin qadar qisqartirishga erishish.
D on va don m ahsulotlarining tabiiy kam ayishini xususiyatiga 
k o ‘ra 2 guruhga b o iis h m um kin : biologik va mexanik. Bu 
kam ayishlari quyidagicha tasvirlash mumkin.