А. Туркманов. “Бухгалтерия ҳисoби” фани бўйича ўқув-услубий мажмуа. – Тошкент: Иқтисодиёт, 2018 йил, 249 бет. Ғоя муаллифи: иқтисод фанлари доктори, профессор Б. Ю. Ходиев

 
Моддий бойликларнинг миқдор-қиймат ҳисоб-китоби 
№ счёт 
Сана 
№ Мемориал 
ордер 
Жараён мазмуни 
Ба
ҳо
си
Д
Т 
К
Т 
Қолдиқ 
м
иқ
до
р
 
су
м
ма
 
м
иқ
до
р
 
су
м
м
а
 
м
иқ
до
р
 
су
м
м
а
 
 
 
 
 
Бухгалтерия ҳисобининг «Электрон-автоматлаштирилган» шакли 
«Электрон-автоматлаштирилган» шакли. Бухгалтерия ҳисобининг ушбу шакли электрон 
ҳисоблаш машиналарини қўллашга асосланган. электрон ҳисоблаш техникаларининг (ЭҲМ) 
ривожланиши, уларни хўжаликнинг ҳамма соҳаларда кенг қўлланилиши иқтисодий 
самарадорликга эришишнинг асосий омилларидан биридир. 
Бухгалтерия ҳисоб ишларини такомиллашувига эришиш, улар самарадорлигини ошириш 
мақсадида ҳисоб ишларини механизациялаштириш натижасида Бухгалтерия ҳисобининг 
«Электрон-автоматлаштирилган» шакли вужудга келди. 
Ҳисоб ишларида ЭҲМ лардан фойдаланиш ёрдамида қуйидаги имкониятлар яратилади: 
—ҳисоб ишлари билан банд бўлган ходимлар сони қисқаради; 
—ҳисоб ходимлари меҳнат унумдорлиги ошишига эришилади; 
—ҳисоб маълумотлари қайта ишланиши тезлашади; 
—ҳисоб маълумотларидан фойдаланишнинг тезкорлиги таъминланади; 
—моддий жавобгарлик устидан назоратни кучайтирилишига эришилади; 
—корхоналар мулкларининг сақланиши устидан назо- рат кучайтирилади; 
—ҳисоб ишлари билан боғлиқ харажатлар камайишига эришилади. 
Бухгалтерия ҳисобининг «Электрон-автоматлаштирилган» шакли асосида бухгалтерия 
ҳисоби усули асосий элементи сифатида ҳужжатлаштириш ётади. Аммо, шунга аҳамият бериш 
зарурки, ҳужжатлардаги маълумотларни гуруҳлаш, умумлаштириш ҳисоблаш машиналари ёки 
компютерлар ёрдамида амалга оширилади. 

---

65 
 
Бухгалтерия ҳисобининг такомиллашган автоматлаштирилган шаклида асосий босқич 
бухгалтерия маълумотларини қайта ишлашдир. 
Маълумотлар қайта ишлаш учун компютерга киритилишидан олдин, маълумотлар қайта 
ишлашга мослаштирилиши лозим. 
«Электрон-автоматлаштирилган» ҳисоб шаклида ҳужжатлар айланиши ҳам шу шаклга 
мослашган ҳолда тузилиши лозим. Маълумотларни қайта ишлашга мўлжалланган дастурларни 
тайёрлаш, уларни қўллашга доир технологик ва қўллаш кўрсатмалари ҳам ушбу шаклдаги 
босқичлардан ҳисобланади. 
Ишлаб чиқилган дастурга кўра, маълумотлар ҳисоблаш маркази ёки автоматлаштирилган 
иш жойида бухгалтерия ходими турли мазмундаги ҳисоб регистрларини олади. Дастурда ишлаб 
чиқилганига кўра, бу ҳисоб регистрлари журнал-ордерлар, ведомостлар, китоблар, карточкалар 
ва бошқалар бўлиши мумкин.