А. Туркманов. “Бухгалтерия ҳисoби” фани бўйича ўқув-услубий мажмуа. – Тошкент: Иқтисодиёт, 2018 йил, 249 бет. Ғоя муаллифи: иқтисод фанлари доктори, профессор Б. Ю. Ходиев

жадвал 
Ҳужжатларнинг айланиш жадвали 

---

55 
Бухгалтерия ҳисобида ҳужжатлар ҳаракати, яъни ташкил этиш ёки бошқа корхона, 
ташкилот ва муассасалардан ҳисобга, қайта ишлашга, архивга узатиш учун олиниши рўйхат 
билан тартибга солинади. 
Ҳужжат айланиши рўйхатининг тузиш ишларини бош бухгалтер ташкил этади ва ҳужжат 
айланиши рўйхати корхона раҳбари томонидан тасдиқланади. 
 
 
Инвентаризация ҳақида тушунча ва натижасини 
расмийлаштириш
Корхонада мавжуд бўлган мулклар сақланишини таъминлаш, улар назоратини яхшилаш 
мақсадида юритилаётган ҳисоб маълумотларининг нечоғлик ҳақиқийлиги, тўғрилигини 
текшириш мақсадида инвентаризация ўтказилади. Корхонадаги мулклар деганда, асосий 
воситалар, номоддий активлар, ишлаб чиқариш захиралари, тайёр маҳсулот, товар, пул 
маблағлари ва бошқа молиявий активлар тушунилади. Корхонанинг молиявий мажбуриятлари 
ҳам инвентаризация қилиниб, бундай мажбуриятларга кредиторлик қарзлари, банк кредитлари, 
олинган қарзлар киради. 
Инвентаризация моддий қийматликларни бут сақланишини назорат қилишдир.
14
Корхоналарда йиллик ҳисобот тузилиб, бундаги маълумотлар албатта, ҳақиқий 
маълумотлар асосида акс эттирилган бўлмоғи лозим. Бу шарт бажарилиши учун ҳам корхона 
инвентаризацияси ўтказилмоғи шартдир. 
Инвентаризация корхона маблағини текшириб, рўйхатга олиш ва олинган маълумотларни 
ҳисоб маълумотлари билан таққослаш демакдир. Ёки инвентаризация хўжалик маблағлари ва 
уларнинг ташкил топиш манбалари, хўжалик жараёнларини бухгалтерия ҳисоби ҳужжатларига 
асосан қайта рўйхатдан ўтказишдир. 
Корхона маблағлари асосан ҳисбот йилининг 1 - октябридан кейин инвентаризация 
қилинади, бунга сабаб йиллик ҳисобот маълумотлари ҳақиқийлигини таъминлашдир. Аммо 
қуйидаги ҳолатларга ҳам эътиборни қаратмоқ зарур: кутубхона фондлари 5 йилда бир марта, 
йирик силжимай- диган асосий воситаларни 3 йилда бир марта, озиқ-овқат товарларини бир 
йилда 2 марта, кассадаги нақд пуллар эса ҳар ойда инвентаризация қилинади. 
Режасиз инвентаризация эса қуйидаги ҳолларда ўтказилади: 
1) моддий жавобгар шахс ўзгарганда; 
2) моддий жавобгарликнинг бригада усулида; 
а) 50 % бригада аъзолари ўзгарганида; 
б) бригада бошлиғи ўзгарганида; 
3) ёнғин, табиий офатлар рўй берганда, улар тугатилган заҳоти; 
4) ўғирлик ҳақида маълумот олинган заҳоти; 
14
Barry Elliot, Jamie Elliot. Financial accounting and reporting. (ISBN 978-1-292-08057-4) London, 2015. 17 th 
Edition. 509 p. 

---

56 
5) мулкчилик шакли ўзгарганда; 
6) инвентаризация ўтказилиши тўғрисида моддий жавобгарлик бригада аъзоларидан ариза 
олинганда; 
7) моддий бойликларни бузилиши аниқланганда; 
8) бойликлар қайта баҳоланиши амалга оширилганда; 
9) асосий воситалар ижараси рўй берганда (асосий воситалар инвентаризацияси); 
10) корхона тугатилаётганда. 
Шунингдек, режасиз инвентаризация ҳар-хил ҳатлар, ҳабарлар, кўрсатмалар асосида 
ўтказилиши мумкин.
Инвентаризацияни юқоридаги ўтказиш тартиби ва даврига кўра турга бўлишдан ташқари, 
қуйидаги хусусиятига қараб ҳам гуруҳга ажратиш мумкин. 
Маблағларнинг қанча қисмини инвентаризация қилишига кўра икки хил бўлади: 
— тўлиқ (ёппасига); 
— қисман (танлаб). 

---

57 
Тўлиқ инвентаризацияда корхона мулкларининг барчаси қайта рўйҳатдан 
ўтказилади. Бундай инвентаризация 1 йилда бир бор ўтказилиши шарт (йиллик ҳисобот 
тузилишидан олдин). 
Қисман инвентаризация корхона мулкларининг маълум бир қисмигина 
инвентаризация объекти бўлиши билан аҳамиятлидир.