А. Туркманов. “Бухгалтерия ҳисoби” фани бўйича ўқув-услубий мажмуа. – Тошкент: Иқтисодиёт, 2018 йил, 249 бет. Ғоя муаллифи: иқтисод фанлари доктори, профессор Б. Ю. Ходиев

 
Назорат учун саволлар 
1.
Корхона ходимлари қандай гуруҳлардан иборат ва ходимлар таснифининг аҳамияти нимада? 
2.
Меҳнатга ҳақ тўлашнинг қандай шакл ва тизимларини биласиз? 
3.
Меҳнат ва унга ҳақ тўлашни ташкил этиш деганда нимани тушинасиз? 
4.
Меҳнатга ҳақ тўлаш бўйича қандай дастлабки ҳужжатлар қўлланилади? 
5.
Иш шароитини нормал ҳолати деб нимага тушинасиз ва унинг оЁишишга қандай ҳақ тўланади? 
6.
Яроқсиз маҳсулотга қандай ҳақ тўланади? 
7.
Байрам кунлари ишлагани учун қандай ҳақ тўланади? 
8.
Йиллик таътил ҳақи қандай ҳисобланади? 
9.
Вақтинчалик иш қобилиятини йўқотганларга тўланадиган нафақа миқдори иш ҳақидан неча 
фоизни ташкил этади? 
10.Иш ҳақидан қандай ушланмалар ушланади? 
 
 

---

124 
 
7-Мавзу. Харажатлари ҳисоби 
 
7.1.Харажатлар ҳақида тушунча.
7.2.Харажатларнинг гуруҳланиши.
7.3.Маҳсулот таннархига киритиладиган бевосита ва билвосита харажатлар ҳисоби.
7.4.Эгри ва тўғри харажатлар ҳисоби. 
7.5.Асосий ишлаб чиқариш харажатлари ва уларни ҳисобдан чиқариш ҳисоби.
7.6.Ёрдамчи ишлаб чиқариш харажатлари ҳисоби.
7.7.Умумишлаб чиқариш харажатлари ва уларнинг тақсимланиши ҳисоби.
7.8.Ишлаб чиқаришдаги брак маҳсулотларни ҳисобга олиш.
7.9.Хизмат кўрсатувчи хўжаликлар ҳисоби. 
7.10Давр харажатлари ҳисоби.
 
Таянч иборалар: 
ишлаб чиқариш зарарсизлиги, ассортимент, қарор, Бош бюджети, 
бизнес таркибини ўзгартириш
, жавобгарлик марказлари, таҳлил ва назорат
 
7
.1. Харажатлар ҳақида тушунча. 
 
Иқтисодиётни модернизациялаш шароитида ишлаб чиқариш самарадорлигини 
оширишда харажатлар алоҳида ўрин тутади. Харажатлар маҳсулотларни ишлаб чиқариш, 
товарлар сотиш, ишлар бажариш ва хизматлар кўрсатиш билан боғлиқ бўлган сарфларнинг 
пулдаги ифодасидир. Харажат - бу моддий ресурсларни сотиб олишга қилинган сарфлар 
бўлиб‚ даромадлар ва харажатлар концепциясига кўра‚ шу даврнинг ўзида даромад 
келтириши керак.Харажатларга миллий стандартларда қуйидагича таъриф берилади: 
«
Харажатлар
-активларни қисқариши ёки сарфланиши натижасида иқтисодий ресурсларни 
камайиши, шунингдек даромадларни олишга оид хўжалик субъектни одатий фаолияти 
натижасида мажбуриятларни пайдо бўлишидир»
18
Харажатларини ҳисобга олишнинг асосий вазифаларига қуйидагилар киради: 
- иқтисодий натижаларини ҳисобга олган ҳолда бошқарув қарорларини қабул қилиш учун 
субъект маъмуриятини зарур маълумотлар билан таъминлаш; 
- четга чиқишларни аниқлаш мақсадида ҳақиқатда сарфланган харажатларни кузатиш ва 
назорат ўрнатиш, уларни меъёрий ва режадаги ҳажми билан таққослаш ва келгусидаги 
иқтисодий стратегиясини шакллантириш; 
- ишлаб чиқарилган тайёр маҳсулотларни баҳолаш ва молиявий натижаларни ҳисоблаш 
учун ишлаб чиқарилган маҳсулотларнинг таннархини ҳисоблаш; 
- субъектнинг таркибий бўлинмаларининг ишлаб чиқариш фаолиятининг иқтисодий 
натижаларини аниқлаш ва баҳолаш; 
- узоқ муддатли хусусиятга эга бўлган ишлаб чиқариш технологияларининг қопланиши, 
бозорларда сотилаётган маҳсулотларнинг турлари бўйича рентабеллик даражаси, уларга 
қўйилган капиталларнинг самарадорлиги ва фаолияти бўйича бошқарув ҳисоби 
маълумотларини бир тизимга келтириш.