N. A. Egam berdieva arxeologiya ( 0 ‘quv qo‘llanma)

ra sa d x o n a sin in g
o 'rn in i aniqladi va qazish ishlarini o ‘tkazdi. N atijada 
rasadxona harobasi h am d a uning er ostidagi butun qolgan qismi qazib 
ochildi.
Keyingi davrlarda ham Sam arqand hududida arxeologik tadqiqot 
ishlari keng koMamda d a v o m etdi. 2001 
yilda Y U N E S K O n in g
Fin liyandiyada o ‘tkazilgan 25-sessiyasida Jahon merosi ro ‘yxatiga 
kiritildi. Sam arqandda 73 ta yirik tarix iy -m e’moriy yodgorliklar mavjud 
boMib, bular; R egiston ansam bli, Shohi Z inda ansambli, A m ir T e m u r 
maqbarasi, U lu g ‘bek rasadxonasi, Bibixonim jo m e masjidi, R uhobod 
maqbarasi, A bdidarun m ajm uasi, Hoja A hror masjidi, Hazrati X izr 
masjidi va boshqalar.
A m ir T e m u r davrida qurilgan bino va chorbog*laming k o ‘pgina 
qismi bizning davrim izgacha saqlanm agan. Saqlanib qolganlari ham
o ‘sha davr m e ’m orchiligining yuksakligini k o ‘rsatib turibdi. B ular 
jum lasiga, Shohi Z inda yodgorligi, Bibi X o n im masjidi, maqbarasi va 
m adrasa qoldiqlari, R u h o b o d (Shayh Burxoniddin S a g ‘orjiy maqbarasi), 
G o ‘ri A m ir a nsam blining asosiy qismi, Sharisabzdagi Oqsaroy, Jahongir 
m aqbarasi, Sham siddin kulol maqbarasi, Turkistondagi X o ‘j a A h m a d
Yassaviy xonaqohlarini kiritish mum kin.
T em uriylar davri shaharsozligini o 'rg a n ish shuni k o ‘rsatdiki, ular 
k o ‘p asrlik 
m e ’m oriy an 'a n a la rn i davom ettirganlar. Bu davrda ham
shaharlar 
to ‘rtburchak shaklda qurilgan boMib, m ustahkam m u d o faa 
devoriga, burj va darvozalarga ega boMgan. H ar bir shaharda ark v a
hisor boMgan. U ning markaziy qismida, y a ’ni k o ‘chalar kesishgan jo y d a
y opiq savdo gum bazlari boMgan. Ju m a masjidlari shahar bozoriga yaqin 
joylashtirilgan. M ad rasalarn in g oldida ham keng m aydon tashkil 
qilingan. H un arm an d larn in g
o ‘z sohalari b o 'y ich a ixtisoslashi va 
aholining tabaqalarga boMinib yashashi shaharning daha va mahallalarga 
boMinishiga olib kelgan. Bosh k o ‘chalarda hunarm andchilik va savdo 
rastalari boMgan.
A holining turar joylari ilk o 'r t a asrlardagidan farqli ravishda hovlili, 
bolaxonali va darvozali qilib qurilgan. Qurilish materiali sifatida xom
gMsht va paxsa ishlatilgan. Pishiq gMsht poydevorlariga va hovlining 
y uzasiga ishlatilgan. Bu davrlardagi turar joylarning tuzulishi k o ‘pincha 
o ‘sha davrda yaratilgan m o ‘'ja z
tasviriy s a n ’at asarlaridan olingan. 
S huning uchun oddiy aholining turar joylari haqida m a ’lumotlar etarli 
emas.
T e m u r davrida b u n y o d etilgan qasrlardan Shahrisabzdagi