Navoiy Davlat Konchilik institute ―Konchilik‖ fakulteti

---

 

Navoiy  Davlat   

Konchilik  institute 

 

 

 

―Konchilik‖ fakulteti 

 

 

Geologiya  fanidan  maruza matnlari 

 

 

 

 

 

 

 

 

Tuzuvchi: Turaev A.S. 

 

 

 

 

 

Navoiy – 2006 y. 

 

 

---

 

MA'RUZA № 1 

 

KIRISH. GEOLOGIYA FANI VA UNING ALOXIDA 

BULIMLARI HAQIDA UMUMIY MA'LUMOT. 

 

REJA 

1)  Geologiya fanining mohiyati va uni fan sifatida vujudga kelishi. 

2)  Geologiya fanining boshqa fanlar bilan aloqasi. 

3)  Geologiya fanining o‘rganish ob‘ektlari. 

4)  Geologiya fanining konchilik sohasidagi ahamiyati. 

 

 Tayanch  iboralar:  Geologiya,  astronomiya,  yer  shari,  fizik  jism,  sayyora,  relef,    geografiya, 

biosfera,  organism,  mineral,  er  qobig‘i,  noorganik,  mineralogiya,  kristallografi  kristallografia, 

petrografiya, poleontologiya, gidrogeologiya, geofizika, stratigrafiya, geotektonika, tuproqshunoslik, 

foydali  qazilmalar  geologiyasi,  geomorfologiya,  strukturali  geologiya,  fizik  geologiya,  litogenez, 

injenerlik  geologiyasi,  A.Beruniy,  In  Sino,  Lomonosov  N,  I.V.Bernadskiy,  A.E.Fersman, 

X.M.Abdullayev, I.X.Hamrayev, X.N.Boymuhammedov.           

  

Geologiya – yer haqidagi fan bo‘lib yunoncha Geo - yer logos – fan demakdir. Geologiya tabiiy 

fanlar  qatoriga  kiradi  va  u  yer  sayorasining  rivojlanish  qonunlarini  o‘rganadi.  Xozirgi  vaqtda 

geologiyaning  astranomiyaning  birgalikdagi  izlanishidan  koinotda  joylashgan  boshqa  osmon 

jinslarini o‘rganuvchi geologiyaning yangi bir tarmog‘i, kosmogoniya fani vujudga kelgan. 

Yer nima degan savolga olimlar turlicha javob beradilar. 

Astronomlar  yerni  shar  shaklidagi  fizik  jism  deb,  Quyosh  sistemasida  juda  katta  tezlikda  (bir 

soniyada 30 km) aylanuvchi sayora sifatida tekshiradilar.  

Geograflar, geodezislar va geomorfologlar yer ustki kismining shaklini, relyefini urganadilar. 

Biologlar esa yerdagi xayotni – Yerning o‘simlik va xayvonot olami rivojlanadigan qismini ya'ni 

biosferani o‘rganadilar. Shuningdek tuproqshunoslar yerning tirik organizmlari rivojlanadigan ustki, 

tuproq qatlamini o‘rganadi. 

Yuqorida  qayd  etilgan  fan  soxalari  yerning  faqat  ustki  qatlamida  sodir  bo‘ladigan  voqea  – 

xodisalarning  rivojlanishini  va  o‘zgarishinigina  tekshiradilar.  Geologiya  fani  bu  soxalarni  o‘z 

qamroviga  tortgani  xolda,  yerning  ustki  va  ichki  qismini,  undagi  mavjud  xodisalarning  rivojlanish 

qonuniyatlarini  ham  o‘rganadi.  Geologlar  yerga  turli  mineral  va  tog  jinslaridan  tarkib  topgan  va 

doimo uzgarib turuvchi sharsimon fizik jisim deb karaydilar.  

Yer  qobig‘i  neorganik  qismining  paydo  bo‘lishi  va  rivojlanishi  xayvon  va  o‘simliklarni  xayoti 

bilan  bevosita  bog‘lik  bo‘lib,  ularni  o‘rganishda  yer  qatlamlari  orasida  saqlanib  qolgan 

tamg‘alargina yordam beradi. 

Shunday  qilib,  giologiya  fani  yer  hakidagi  maxsus  fan  bo‘lib,  u  yer  qatlamlarini  tarkibining 

tuzilishini va rivojlanish tarixini tekshiradi. Bu masalalarning o‘rganiladigan xajmi va miqdori juda 

katta  bo‘lganligi  uchun  giologiya  fani  bir  necha  maxsus  fanlarga  bulinib,  ularning  har  biri 

giologiyaning o‘ziga xos soxalari bilan shug‘ullanadi. 

Yerning moddiy tarkibi minyeralogiya (minerallar haqidagi fan) va kristal-lografiya (kristallar 

haqidagi  fan),  petrografiya  (tog‘  jinislari  haqidagi  fan),  gio-ximiya  (yer  ximiyasini  o‘rganuvchi 

fan),  palyentologiya  (qadimgi  organizmlarning  tosh  qotgan  qoldiqlari  haqidagi  fan),