O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi falsafa ma’ruzalar matni

Dualizm (lotin tilida dua, ya’ni ikki degan ma’noni ifodalaydi) — olamning asosida ikkita asos, ya’ni modda 
va materiya bilan birga ruh va g’oya, ya’ni ideya yotadi deyuvchi qarash.  
Plyuralizm (lotin tilida plyural, ya’ni ko’plik degan ma’noni anglatadi)  — olamning asosida ko’p narsa va 
ideyalar yotadi deb e’tirof etadigan ta’limotdir.  
Materializm  —  olamning  asosida  materiya,  ya’ni  moddiy  narsalar  yotishini  e’tirof  etadigan,  moddiylikni 
ustuvor deb biladigan ta’limot.  
Idealizm  —  olamning  asosida  ruh  yoki  g’oyalar  (ideyalar)  yotadi,  dunyo  voqeligi  va  rivojida  ideyalarni 
ustuvor deb ta’lim beradigan falsafiy ta’limot.  
Falsafada  dunyoni  anglash,  uning  umumiy  qonuniyatlarini  bilish  bilan  bog’liq  masalalar  ham  muhim 
ahamiyat  kasb  etadi.  Bu  masalalar  bilan  falsafaning  gnoseologiya  (gnosis  —  bilish,  logos  —  ta’limot)  degan 
sohasi  shug’ullanadi.  Dunyoni  bilish  mumkin  deb  hisoblaydigan  faylasuflarni  –  gnostiklar;  olamni  bilish 
mumkin emas, bilimlarimiz to’g’ri va aniq haqiqat darajasiga ko’tarila olmaydi deyuvchilarni esa – agnostiklar 
(yunoncha — bilib bo’lmaydi degan ma’noni anglatadi) deb yuritiladi.  
Olamdagi o’zgarish, rivojlanish, umumiy aloqadorlik va taraqqiyotning qay tarzda amalga oshishi, qanday sodir 
bo’lishi  kabi  masalalar  ham  falsafaning  azaliy  muammolari  qatoriga  kiradi.  Falsafada  ana  shu  mavzularga 
munosabat va ular bilan bog’liq muammolarni hal qilishga qarab farqlanadigan bir necha ta’limot, qarash, usul 
va  metodlar  bor.  Dialektika,  metafizika,  sofistika,  eklektika,  dogmatika  kabilar  shular  jumlasidandir.  Ularning 
tarixi nihoyatda uzoq bo’lib, Qadimgi Yunoniston va Rim davridan (miloddan oldingi VII  — I asr) boshlanadi. 
Keyingi  yillarda  sinergetika  ham  falsafiy  metod  va  ta’limot  sifatida  talqin  etilmoqda.  Falsafiy  metodlar  olam 
qonuniyatlarini tushunishga yordam beradi va bu usullardan faylasuflar o’z tadqiqotlarini amalga oshirish yoki 
izlanishlarining natijalarini izohlashda foydalanadilar.